مهتاب اسفندیاری- تحلیل چرایی و چگونگی اعتراضات به گرانی و ناآرامی‌های اخیر در شهرهای مختلف هرچند به گذر زمان و تحلیل جامعه‌شناختی نیاز دارد اما در یك هفته گذشته بسیاری از مسئولین و اهالی سیاست تلاش كردند تا پاسخی برای این پرسش بیابند. البته در این میان رسانه‌های وابسته به جریان اصولگرایی به سرعت ناآرامی‌های اخیر را محصول برنامه‌ریزی اپوزیسیون و ضدانقلاب اعلام كردند و صفت اغتشاشگر را به همه معترضین نسبت دادند. این در حالی است كه حسن روحانی در واكنش‌های خود، انتقاد و اعتراض را حق مسلم مردم دانست و از مدیران اجرایی خواست تا زمینه اعتراض قانونی مردم را فراهم آورند. این همان چیزی بود كه اصلاح‌طلبان هم در طول این مدت بر آن پای فشردند. به اعتقاد اصلاح‌طلبان، برخورد سلبی با معترضان اقدام خطرناكی است كه نهادهای مسئول باید از انجام دادن چنین رفتاری اجتناب كنند.
به گزارش سایت کارگزاران، غلامحسین كرباسچی، دبیر كل حزب كارگزاران سازندگی ایران، به "صدا" گفته است كه اعتراضات مردمی موجب شد تا همه نهادهای ملی و وابسته به نظام، صدای مردم را بشنوند و برای رفع این مشکلات تلاش بیشتر کنند.
* پشت پرده اعتراضات این چند روز را چگونه می‌بینید؟ برخی مسائل معیشتی مردم را مدنظر قرار می‌دهند اما تحلیل‌هایی هم وجود دارد که مسبب این اتفاقات را مخالفان دولت می‌دانند؟
می‌تواند همه این موارد هم باشد. به هر صورت شرایط اقتصادی کشور شرایط سختی است. بخشی به دلیل فشارهای خارجی و بخشی هم به دلیل میراثی که از گذشته باقی‌مانده -به خصوص برنامه‌ها و تصمیم‌هایی که از سال 84 تا 92 گرفته شده است- حالا به تدریج نتایج آن تصمیمات خود را نشان می‌دهد. اینها بارها گفته شده و مردم هم از آنها اطلاع دارند. فشارهای اقتصادی به تدریج دارد خودش را نشان می‌دهد. وضعیت فعلی محصول تصمیم‌های این دولت نیست، یکباره، تصادفی و ناگهانی كشور گرفتار مصائب و مشكلات اقتصادی نشده است. ریشه دارد و تبارش مشخص است. این مشكلات ماحصل همه اشتباهات و پافشاری بر اشتباهاتی است كه منجر شده ذره ذره زندگی اقتصادی و سیاسی مردم دچار مشكلات شود. به همین دلایل است كه اقشار متوسط و پایین جامعه تحت فشار اقتصادی قرار می‌گیرند و طبیعتا این اعتراض هم به دنبال آن نارسایی‌ها و گرفتاری‌هایی است كه وجود دارد و انكارنكردنی است.
در سیستم‌های دولتی هم نارسایی‌هایی وجود دارد که گاهی بزرگنمایی می‌شود و گاهی مواقع هم واقعی است. دولت باید نارسایی‌ها را تا جایی که می‌تواند رفع کند و مدیران دولتی تلاش بیشتری برای رفع مشکلات مردم کنند. اما در هر صورت در این گونه حوادث باید مسئولان اطلاعاتی کار کنند و ببینند که چه مقدار، اعتراض طبیعی مردم است و چه مقداری از آن تحت تاثیر فعالیت‌های سیاسی و تحرکات داخلی و خارجی بوده است.
*چه رفتاری باید در برابر این اعترضات انجام شود؟
این دولت یک دولت آزاد است، دولتی است که بنا ندارد در برخورد با اعتراضات و انتقادات، تا جایی که به مرحله ضرر و زیان برای مردم نرسد، جلوی آزادی مردم را بگیرد. این رفتارها طبیعی است، الان در روزنامه‌ها، حتی رسانه‌های رسمی و رادیو و تلویزیون کشور بارها و بارها در طول شبانه‌روز نقد مسائل سیاسی، اقتصادی و... دولت مطرح می‌شود. دولت هم با این شرایط کشور را اداره می‌کند. رسانه‌های مجازی بخش‌های زیادی از اطلاعات درست و اشتباه را در خود دارند و آنها هم مزید بر علت است.
در عین حال به نظر من باید برخورد عاقلانه‌ای با مسائل شود و خوشبختانه دولت هم تا این لحظه برخورد عاقلانه و صبورانه‌ای داشته است. ولو از طرف گروه‌های سیاسی و با انگیزه‌های به ظاهر اقتصادی اما در واقع غیراقتصادی و سیاسی کسانی اعتراضاتی کنند؛ تا جایی که در قالب اعتراض و اعمال نظر و انتقاد هست باید در جامعه آزاد تحمل شود. این حق مردم است که صدایشان را به خصوص آنها که مشکلات معیشتی، اقتصادی و رفاهی دارند به گوش مسئولان و نماینده‌ها برسانند.
*وظیفه همه مسئولان و ارگان‌هایی که در این اتفاقات دخیل هستند برای عبور از بحران به وجود آمده در عرصه اقتصادی و معیشتی مردم چیست؟
مسائل و تصمیمات اقتصادی در کشور فقط به دولت خلاصه نمی‌شود، بخش زیادی از آنچه که دولت باید انجام دهد، تصمیمات سایر نهادها و ارگان‌ها مانند مجلس، قوه قضاییه و نهادهای بالادستی دولت هستند. همه این نهادها باید به مشکلات و گرفتاری‌های مردم توجه کنند و مردم هم حقشان است که با یک برخورد آرام و متمدنانه در چارچوب قانونی خواسته‌هایشان را به گوش ارگان‌ها و نهادهای مختلف برسانند و آنها هم در دستورکار خود این موضوعات را مدنظر قرار دهند. به خصوص الان که در فصل بودجه قرار داریم و شایعات مختلفی درباره بودجه از طرف مخالفان سیاسی دولت مطرح می‌شود. اولا بسیاری از اینها در حد شایعات است و واقعی نیست، دوما آنچه را هم دولت در قالب بودجه مجبور به انجام آن است نهایتا باید در مجلس، نمایندگان آن را تصویب کنند. اینها نمایندگان مردم هستند و حتما وضعیت معیشتی مردم را می‌دانند و آن را در اتخاذ تصمیم در نظر می‌گیرند.
* درخصوص این نوع اعتراضات بزرگنمایی‌هایی هم مطرح می‌شود که اصل موضوع را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد؟
در همه دنیا اینگونه اقدامات و تظاهرات زیاد است. گاهی بعضی از رسانه‌ها زاویه‌شان با منافع ملی مشخص است و اتفاقاتی که می‌افتد بزرگنمایی می‌شود. وگرنه در جاهای مختلف دنیا مردم برای هر اتفاقی ممکن است یک تظاهرات مسالمت‌آمیز کنند و اعلام نظر داشته باشند و انتقاد کنند. اما گاهی در رسانه‌های فارسی‌زبان و غیرفارسی زبان خیلی بزرگنمایی می‌شود و این خود تاثیراتی در روحیه مردم می‌گذارد، باید به اینگونه امور توجه شود. الان در کشور مغرب به دلیل اتفاقاتی که در یک معدن رخ داده تظاهرات عظیم مردمی برپاست و شما یک خبر از آن را در رسانه‌ها نمی‌بینید، گاهی اوقات نمونه این تظاهرات به خشونت هم کشیده می‌شود اما آنچنان به آن پرداخته نمی‌شود.
فکر می‌کنم اگر جامعه آزادی می‌خواهیم که به آرای مردم توجه شود آرای مردم فقط در دوران انتخابات نیست، مردم باید آزاد باشند و اعلام‌نظر کنند. منتها چارچوب‌های دولت و وزارت کشور را هم در نظر بگیرند. اگر این امکان وجود داشت مکان‌هایی را انتخاب می‌کردند که مزاحمتی برای زندگی مردم نداشت، ترافیک ایجاد نمی‌کرد و اقشار مختلف مردم که اعتراضاتی درباره زندگی خود داشتند به آنجا مراجعه می‌کردند و به خواسته آنها توجه می‌شد، وضعیت بهتر هم می‌شد.
*فکر می‌کنید آثار اینگونه رفتارها چه باید باشد؟
به هر حال در دولت آقای روحانی این برخورد باز وجود دارد و مانند برخی از دولت‌های گذشته برخوردهای خشن و همه را به مسائل سیاسی متهم‌کردن اتفاق نمی‌افتد. باید دولت تلاش کند این رفتار را ادامه دهد و مردم هم باید واقعا اعتراضات را مطرح کنند. اینکه چقدر از این اعتراضات و مشکلات مربوط به عملکرد این دولت است و چقدر مربوط به دولت‌های گذشته است هم باید مورد توجه قرار گیرد. فکر می‌کنم برآیند همه این اتفاقات باید این باشد که مردم به رفاه، آسایش و وضعیت بهتری برسند.
*اینکه جریان‌های سیاسی با مشکلات مردم و اعتراض معیشتی آنان کار سیاسی انجام دهند را چگونه تحلیل می‌کنید؟
طبیعی است که در این وضعیت مخالفان دولت هم فعال شوند، در همه جای دنیا به همین شکل است که کسانی می‌آیند و اظهارنظر می‌کنند و امواجی از مخالفت‌ها در رابطه با منافع اقتصادی گروه‌های مختلف بلند می‌شود. مخالفان سیاسی هم از این وضعیت استفاده می‌کنند؛ کسانی که در انتخابات رای نیاورده‌اند در برابر افرادی که با خواسته‌های اقتصادی یا فرهنگی تظاهرات می‌کنند، عکس العمل‌هایی را نشان می‌دهند و شاید هم در دل خودشان خوشحال شوند که رقبایشان دچار مشکل شده‌اند. اما آنها هم باید توجه کنند که این اعتراضات تا همان مرزهایی که به شرایط صنفی و اقتصادی مربوط است پیش رود و خدای ناکرده به جایی نرسد که برای مردم و برای نظام مشکل پیش بیاید.
*با توجه به عملکردی که از دولت و کابینه دولت دوازدهم دیده‌اید فکر می‌کنید این کابینه توانایی رفع مشکلات را دارد؟
حتما به کابینه نقدهایی وارد است، نمی‌توان ادعا کرد که این کابینه کامل است و توان حل همه معضلات کشور را دارد. بخش‌هایی از کابینه خوب عمل کرده و خوب عمل می‌کنند و بخش‌هایی هم ضعف‌هایی دارند و باید دقت کنند. به ویژه با این نوع تظاهرات و اعلام‌هایی که مردم به صورت جمعی انجام می‌دهند اگر نقص‌هایی در کارشان وجود دارد که حتما وجود دارد آنها را برطرف کنند. به هر حال هر بخشی از کابینه مسئول بخشی از زندگی مردم هستند و هر بخشی که به آن اعتراض هست باید عملکرد خود را اصلاح کند. ما کابینه‌ای نداریم که بگوییم کابینه کاملی است و می‌تواند همه معضلات کشور را حل و فصل کند؛ اما این را هم در نظر بگیرید که همه مشکلات مردم مربوط به کابینه نیست. در هر دولتی میان مدیران بالاتر از دولت؛ یعنی مجلس، قوه قضاییه و نیروهای امنیتی کسانی هستند که هر تصمیمی که می‌گیرند در زندگی مردم تاثیرگذار است. همه این تصمیم‌گیری‌ها در اختیار دولت نیست. آنچه از تصمیم‌گیری همه این گروه‌ها می‌بینید در تصمیم‌گیری مردم اثر دارد. اعتراضات مردم هم باید به وسیله همه این گروه‌هایی که از آنها یاد می‌شود و در این تصمیم‌گیری‌ها دخیل هستند مورد توجه قرار گیرد.
فکر می‌کنم یکی از آثار این اعتراضات می‌تواند این باشد که همه به گرفتاری‌ها و زندگی مردم توجه کنیم و سعی کنیم که در همه دستگاه‌های دولتی و غیردولتی و کل نظام این موضوع مورد توجه قرار گیرد.
*شما با دید مثبت به موضوع نگاه می‌کنید و تلویحا اصل بیست و هفتم قانون اساسی را مدنظر قرار می‌دهید که اعتراض و تظاهرات حق اقشار مختلف مردم است. اما از طرف دیگر برخی این موضوع را مطرح می‌کنند که عملکرد نامناسب دولت باعث ناامید شدن مردم نسبت به رایی که به آقای روحانی داده‌اند؛ می‌شود. این موضوع را تایید می‌کنید و تبعات چنین اتفاقی را چگونه می‌بینید؟
نمی‌دانم این صحبت‌ها براساس آمار بیان می‌شود یا صرفا تبلیغات مخالفان سیاسی دولت است. بالاخره چند ماهی بیشتر از انتخابات نگذشته و آن شور عظیم انتخاباتی مردم و آن رایی که به این دولت دادند فکر نمی‌کنم که به این سرعت برطرف شود. وضعیتی که الان از تورم و گرانی وجود دارد قابل مقایسه با تورم و گرانی، فشارهای روانی و اقتصادی و فشارهای ناشی از تنش‌های خارجی در سال‌های 89 تا 91 و 92 و دولت قبل نیست. اگر قرار بود ناامیدی در میان مردم وجود داشته باشد و منجر به اعتراض شود باید سال 90 و 91 که این همه منابع درآمدی وجود داشت و در عین حال گرانی بود و تورم به 40 درصد نزدیک می‌شد به وجود می‌آمد. الان ممکن است که رکود در کشور وجود داشته باشد اما تورم لجام‌گسیخته شبیه به آن سال‌ها را نداریم.
به هر حال از جهت سرمایه‌گذاری، راه‌اندازی و بازار کار وکاستن از بیکاری و بالا بردن آمار اشتغال دولت درگیر است و برای بهبود آنها تلاش می‌کند. به نظر من اینها بیشتر تبلیغات سیاسی است، ممکن است نارضایتی‌هایی تا حدودی باشد اما فکر نمی‌کنم اگر الان هم انتخاباتی برگزار شود با روالی که ما در سیستم انتخاباتی خود داریم، انتخابی متفاوت از اینکه اتفاق افتاده، انجام شود. به نظر من اگر گزینه‌هایی مانند همین گزینه‌های شش ماه قبل مطرح باشد، بین جناح گسترده اصلاح‌طلبی و اعتدال‌گرایی و آن جناح دیگری که در آن زمان وجود داشت مردم انتخاب دیگری به جز انتخاب شش ماه گذشته نخواهند داشت. تبلیغات سیاسی در شرایط تنگنای اقتصادی می‌تواند تاثیرات محدودی در میان افکار عمومی وجود داشته باشد. اما تصور من بر این است که همین الان هم بین آقای روحانی و رقبایشان کارنامه آقای روحانی با وجود همه گرفتاری‌ها و مشکلاتی که با آن دست به گریبان هستند، قابل دفاع است. البته هیچ کابینه‌ای کامل نیست. هیچ دولتی نمی‌تواند ادعا کند که دولت کاملی است و همه باید تلاش کنند و نقایص را برطرف کنند.
*موضوع دیگری که وجود دارد این است که برخی چهره‌های اصولگرا تاکید دارند که حدود پنج سال است که دولت دست روحانی است و بعد از این مدت هر آنچه اتفاق می‌افتد مربوط به عملکرد خود این دولت است. یعنی تاثیر عملکرد دولت گذشته در این اتفاقات نادیده گرفته می‌شود.
باید این موضوع را در نظر داشت که گرفتاری‌های مردم زیاد است، شرایط اقتصادی مناسب نیست، اشتغال، عدم تشکیل سرمایه و نارسایی‌هایی که در برقراری روابط اقتصادی داریم، همه اینها وجود دارد. در واقع هنوز در کشور نتوانسته‌ایم آثار سوءبی‌تدبیری‌هایی را که در دولت قبل بوده و منجر به این فشارها شده است را برطرف کنیم.
بله در دولت گذشته به دلیل انباشته شدن امکانات و سرمایه‌های زیاد از گذشته به صورت آنی آثار تحریم‌ها مشخص نبود و به همین دلیل برخی از آقایان می‌گفتند تحریم‌ها هیچ اثری ندارد. خب آثار تحریم‌ها، فشار خارجی، عدم سرمایه‌گذاری و فشار بانکها بعد از چند سال اینگونه خود را نشان می‌دهد که نمی‌توانیم سرمایه‌گذاری و راه‌اندازی طرح‌ها را انجام دهیم و اقتصاد کشور را گسترده‌تر کنیم. اینها بعد از چند سال آثار خود را نشان می‌دهد. به هر حال دولت تلاش خود را کرده و آثار این تلاش هم همین الان ملموس است و در سال‌های بعد هم این عملکرد آثار خود را بیشتر نشان می‌دهد. در واقع نتیجه سرمایه‌گذاری‌هایی که الان انجام می‌شود در سال‌های آینده خود را نشان می‌دهد. گرفتاری روزمره مردم هم واقعیتی است که هم باید صبوری مردم بر روی آن تاثیر بگذارد و هم دولت باید نقایص کار خود را برطرف کند. این اعتراضات اگر به درستی انجام شود، مردم نظر خود را بگویند و مسئولان هم آنها را در نظر بگیرند و برطرف کنند، خود می‌تواند وسیله‌ای باشد برای اینکه خارج از شرایط انتخابات و رای دادن، مردم خواسته‌ها و گرفتاری‌های زندگی خود را بگویند.
منبع: هفته‌نامه صدا