محمدعطریانفر، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران
اگرچه ابراهیم رئیسی از درون قوه قضاییه برگزیده شده است؛اما تفاوت‌های عمده‌ای با اسلاف خود در مقام ریاست قوه قضاییه دارد. اگر از ابتدای انقلاب عبور کنیم، پس از مرحوم شهید بهشتی کسی که دکةالقضای نظام را برعهده گرفت، آیت‌الله موسوی اردبیلی بود که خود فقیه و مرجعی شناخته‌شده بود. آیت‌الله اردبیلی برخاسته از نهاد مرجعیت بود و پس از ایشان هم آیت‌الله یزدی عهده‌دار ریاست قوه شد که هرچند در مراتب نازل‌تری از آیت‌الله اردبیلی بود؛ اما از همان سنخ به‌حساب می‌آمد. پس از آیت‌الله یزدی هم مرحوم آیت‌الله شاهرودی ریاست قوه قضاییه را بر عهده گرفت که مدعی مرجعیت حتی در جغرافیایی فراتر از ایران بود. این هم به دلیل آن بود که ایشان پیش از آنکه در حوزه قم حضور داشته باشد، تربیت شده مکتب حوزه نجف بود. آیت‌الله لاریجانی هم که عهده‌دار ریاست قوه قضاییه شد، اشبه به پیشینیان خود در ریاست قوه قضاییه بود. تفاوت ابراهیم رئیسی با اسلاف‌اش در این نکته مهم نهفته است که او تمامی دوران مسئولیت خود را در قوه قضاییه سپری کرده و از این منظر می‌توان او را اولین رئیس تکنوکرات قوه قضاییه نامید.
بر اساس برخی اطلاعات پیشینی به نظر می‌رسد جناب آقای ابراهیم رئیسی که هم اکنون تولیت آستان قدس‌رضوی را عهده‌دار هستند، مامور خواهند شد تا مسئولیت دکه‌القضای جمهوری اسلامی را برعهده بگیرند. درباب این انتخاب جدید می‌توان نکات دیگری را بیان کرد که به برخی از آنها اشاره می‌شود.
نکته اول این است که هرچند اصلاح‌طلبان از منظر اندیشه و مشی سیاسی با آقای رئیسی مرزبندی دارند و حتی در انتخابات سال 96 رئیسی رقیب نامزد مورد حمایت اصلاح‌طلبان بود؛ اما در چنین موقعیتی آنها از ریاست او بر قوه قضاییه استقبال می‌کنند.دلیل این استقبال می‌تواند به این مسئله باز گردد که آقای ابراهیم رئیسی از درون قوه قضاییه برخاسته است و سالیان متمادی پا به پای عمر چهل ساله انقلاب عمده دوران خدمت گذاری‌اش را در دستگاه قضا گذرانده است. خاطراتی که بنده از ایشان در ذهن دارم به پیش از معمم شدن وی باز می‌گردد که مسئولیت‌هایی را در سطح معاونت دادستان تهران برعهده داشته است. نفس حضور ایشان در این دهه‌ها که سابقه بلند مدتی در دستگاه قضایی را نشان می‌دهد، خود بهترین تجربه‌اندوزی متکی بر آزمون و خطایی خواهد بود تا ابراهیم رئیسی بتواند نقاط ضعف و قوت دستگاه قضائی را به‌خوبی بشناسد و نسبت به اصلاح این قوه و تلاش برای عدالت خواهی و داوری منصفانه نهادهای قضایی تلاش کند.
نکته دومی که می‌توان روی آن تاکید داشت میانسالی ابراهیم رئیسی است. عنصر جوانی به طور معمول تحول‌خواهی و نوآوری را به همراه خود دارد. این تحول خواهی هرکجا که رخ نشان دهد، منشا آثار و برکاتی است که مایه امیدواری و تغییرات پسندیده به نظر می‌رسد. امید می‌رود سن جوان آقای رئیسی در موقعیت خطیری که برای ایشان تعریف شده مایه برکت برای دستگاه قضایی باشد.
نکته سوم این که نهاد قضا متفاوت از نهاد اجرا است. دستگاه اجرایی دارای سلسله مراتبی است که معمولا هرمی دیده می‌شود و گروهی تابع و گروهی آمر هستند. بنابراین حاکمیت از بالا به پایین جاری است؛ اما در دستگاه قضایی اینچنین نیست و مناصب نهاد قضا الزاما در طول هم تعریف نمی‌شود و حاکمیت در آن بعضا به صورت عرضی است. به این معنی که حوزه دادسرایی و دادگاهی متفاوت است. در نهاد قضا کسانی که در مسند قضاوت می‌نشینند، مستقل از امربری مافوق اداری هستند و مبتنی بر تکالیف قانونی و شرعی مستقلا رای صادر می‌کنند و رای آنها قابل شکستن از طرف مقام مافوق اداری نیست. اگرچه حسب قانون برخی از آرای قضایی می‌تواند در موقعیت‌های بالاتر، مانند دادگاه تجدید نظر و دیوان عالی نقض شود؛ اما نفس موهبت استقلال که به قضات داده شده در سطوح مختلف، یک نوع استقلال را به وجود می‌آورد که دست رئیس قوه قضاییه را برای اعمال قدرت مشابه رئیس قوه مجریه در همه امور و ارکان خصوصا نَفس داوری چندان باز نمی‌گذارد. شاید از جهاتی مشابه آن چیزی که برای ریاست قوه مقننه هم در مجلس وجود دارد، کمااینکه او نمی‌تواند بر نمایندگان مجلس حکمرانی کند و تنها مدیر اداری مجلس است. با این وصف، رئیس دستگاه قضایی اگر شناخت کافی از زیرمجموعه خود نداشته باشد، دچار مشکل خواهد شد. اما آقای رئیسی، واجد شخصیتی است که در سطوحی از قضات جوان و میان‌سال از جایگاه متنابهی برخوردار است و این موقعیت امکانی را برای او فراهم می‌کند تا مسندهای مستقل قضایی مدیریت رئیسی را به صورت شأن حقیقی برایش به رسمیت بشناسند.
نکته چهارم این است که آقای رئیسی طی دوران خدمتش مسئولیت‌هایی را عهده‌دار بوده که با بدنه اجرایی کشور در ارتباط نزدیک بوده است. آخرین تجربه ایشان هم در رقابت انتخابات سال 96 بود که نشان داد وی از مشاورین خود در حوزه اجرایی در حد قابل قبولی بهره برده است. فی الواقع افق دید وی نسبت به معضلات و مشکلات کشور باز است و در مقایسه با اسلافش دست بالاتری در این زمینه دارد.
نکته پنجمی که باید به آن توجه کرد درباره موقعیت شناسی ابراهیم رئیسی است. او با گامی که از سال 96 برداشت، جایگاهی بالاتر از قوه قضاییه برای خود متصور است. کسانی که دارای اینچنین اهتمام یا بلندپروازی مثبتی هستند، افق دید بازتری نسبت به جایگاه خود خواهند داشت. شاید بتوان با شاهد مثالی این مسئله را تدقیق کرد. مشابهت رئیسی با شهید بهشتی می‌تواند این مسئله را روشن‌تر کند.هرچند در این مقایسه فاصله زیادی وجود دارد. آیت‌الله سیدمحمد بهشتی هم مدتی رئیس دستگاه قضا بود و هم دبیرکل حزب سیاسی که ادعای اداره کشور را داشت، آن شهید بزرگوار جایگاه خود را فراتر از دستگاه قضا می‌دید و این موقعیت سیاسی ایشان بسیار مثبت بود. شباهت‌هایی از این دست به ابراهیم رئیسی این فرصت را می‌دهد تا با دیدی فراخ تر، بتواند زبان مفاهمه بهتر و مناسب‌تری با دیگر قوا داشته باشد.
نکته ششم در این بحث بازهم به حضور جدی و غیرتشریفاتی رئیسی در انتخابات سال 96 باز می‌گردد. در طی دوران انتخابات و پس از دیدار رئیسی با امیر تتلو - خواننده خارج از عرف - گرچه مورد نقد قرار گرفت؛ اما این دیدار را از زاویه دیگری هم می‌توان دید. به نظر من این دیدار هم حسن بود و هم عیب
-مفهوما حسن و مصداقا عیب-. در توضیح آن باید بگویم نه تنها من، بلکه بسیاری از دوستان علاقه مند به نظام همنشینی با امیر تتلو را عیب آقای رئیسی به حساب آوردند؛ اما این ایراد بر مصداق بود، نه مفهوم؛ مفهومی که دلالت بر توجه نامزد انتخاباتی اصولگرایان به موضوع هنر و عطف توجه به انتظارات نسلی بود که در دنیای دیگری هم سیر می‌کنند. درواقع اگر کمی عمیق‌تر به موضوع نگاه کنیم، اولا باید از آقای رئیسی در این زمینه دفاع کرد، چون من شخصا این ظلمی که در حق آقای رئیسی شد را ناشی از مشاورت‌های بد مشاوران نابلد او می‌دانم ثانیا در بحث مفهومی، دیدار این ذهنیت را ایجاد می‌کند که آقای رئیسی با توجه به خاستگاه فکری وسیاسی‌اش به مقوله‌های هنر، فضای مجازی و نسل جدید توجه دارد و این قابل تحسین است. اما اینکه برای این «معنا» مصداق درستی انتخاب نشد به دلیل مشورت‌های نادرستی بود که به آقای رئیسی داده بودند.
نکته آخر هم به مسئولیت‌های متنوع ابراهیم رئیسی در دستگاه قضایی برمی‌گردد. معاونت اولی رئیس قوه قضاییه، ریاست بازرسی کل کشور و ریاست دادگاه ویژه روحانیت تنها بخشی از مسئولیت‌های متنوع آقای رئیسی در قوه قضاییه بوده است.
منبع: روزنامه سازندگی