احمد حاتمی یزد، عضو علی‌البدل شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران
کاهش قیمت ارز در روزهای اخیر بازار تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌ها را درباره آینده و تغییرات در حوزه قیمت ارز داغ کرده است. شایعات و اخبار مختلف و گاه حتی تعجب‌آوری از دلایل کاهش قیمت ارز در ماه‌های اخیر – به‌خصوص از ابتدای امسال- مطرح می‌شود اما واقعیت این است که یک محور و دلیل اصلی درباره کاهش قیمت ارز وجود داشته است: « بازگشت ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور». مساله‌ای که با همکاری بانک مرکزی، نهادهای امنیتی و فعالان عرصه اقتصادی صورت گرفت. اهمیت تاثیر این مقوله در کاهش قیمت ارز و آینده‌ای که برای این بازار متصور است در چند نکته قابل بررسی و جمع‌بندی است.
1 بازگشت ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور از جمله مواردی است که همواره بحثهای بسیاری بر سر راه تحقق آن وجود داشته است. در سال گذشته پس از تجربه نوسانات ارزی که اتفاق افتاد، بانک مرکزی تصمیم به یک رویکرد مدیریتی با همکاری نهادها و فعالان خود گرفت؛ تمام صادرکنندگان را برای بازگشت ارز حاصل از صادرات خود بسیج کرد تا شرایط بازگشت درآمدهای ارزی کشور به چرخه اقتصادی را فراهم کند. بر اساس این هدف، بانک مرکزی برای این موضوع بسته سیاستی را تدارک دید. این بسته سیاستی با هدف «بازگشت ارز صادراتی» در سال ۹۷ چند بار اصلاح شد و در آخرین مورد آن، در روزهای پایانی سال ۹۷ در قالب بسته حمایت از واردات مواد اولیه بخش تولید آماده شد. بر اساس این سیاست‌ها، برخی از شرایط بازگشت ارز حاصل از صادرات به کشور تغییر کرد و تسهیل شد. این سهولت، خود سبب شد تا بازگشت ارز حاصل از صادرات رونق گیرد؛ به نحوی که بانک مرکزی سال گذشته گزارش کرد که یک‌سوم ارز صادراتی به کشور بازگشته و دو سوم آن هنوز بازنگشته است و در سال جاری نیز گزارش کرد که ۶۰ درصد از ارز حاصل از صادرات کشور تا پایان اردیبهشت سال جاری به کشور بازگشته است. قیمت 11 هزار تومان قیمت بسیار بالایی برای واردات است و به‌طور طبیعی بر قیمت کالایی که قرار است در داخل به دست مشتری برسد تاثیر دارد؛ در نتیجه تمایل به خرید کالای خارجی بسیار کمتر است. تصور کنید مصرف‌کننده با دلار 4 هزار تومانی کالایی را 400 هزار تومان می‌خریده اما امروز باید همان کالا را سه برابر قبل بخرد، طبیعی است که تمایل به سمت مصرف اجناس خارجی کمتر شده، نیاز برای مصرف ارز کاهش یافته و گفته می‌شود از ابتدای امسال 18 هزار میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشتهایم. اگر این درآمد به گشور بازگردد ثبات نسبی و تعادلی باثبات‌تر در عرضه و تقاضا به وجود می‌آید و با مقدار ارزی که از صاردات غیرنفتی داریم به یک موازنه نسبی می‌رسیم. مجموع این شرایط می‌تواند باعث ثبات نسبی بازار ارز شود.
2 در مجموع روند بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به کشور تا این لحظه موفق بوده است؛ اما به تداوم نیاز دارد. به دلیل اینکه این سامانه تازه آغاز به کار کرده است، نیازمند بررسی بیشتر است و با صاد رکنندگان نیز باید جلسات بیشتری برگزار شود تا مشکلات و ضعف‌های احتمالی برطرف شود. پیش‌بینی بانک مرکزی این است که تا پایان سال 98 صادر کننده‌ای وجود ندارد که ارز خود را به سامانه و چرخه تجاری داخل کشور بازنگردانده باشد. در حال حاضر، سامانه‌های مختلفی از جمله سامانه‌های نیما، جامع تجارت بانک مرکزی، و گمرک وجود دارد که به یکدیگر متصل هستند. بدون شک برخی مشکلات و کاستی‌هایی در این سامانه‌ها وجود دارد که امکان رفع ابهامات آن وجود دارد. در ماه‌های اخیر نیز اقدامات چشمگیری در این سامانه و در این روند انجام شده است، اما همچنان اشکالاتی وجود دارد که در حال مرتفع شدن است. علاوه بر این سامانه‌هایی که در حال حاضر وجود دارد، سامانه‌های خوبی است و بین بانک مرکزی، بانکها، صرافی‌ها، سازمان توسعه تجارت، گمرک ایران، و سایر مراجع قانونی به شکل سامانه ارتباطات برقرار است و نظارت‌های خوبی نیز صورت گرفته است. این روند باید تداوم داشته باشد و همه صادرکنندگان نیز باید خود را متعهد بدانند که ارز حاصل از صادرات خود را به چرخه تجاری کشور بازگردانند؛ به ویژه در شرایط فعلی که صادرات نفت با کاهش مواجه است، به حدی صادرات غیرنفتی داشته باشیم که بتوانیم با صادرات غیرنفتی به طور کلی کشور را از نظر ارزی تامین کنیم و واردات کالاهای مجاز در کشور از ارز حاصل از صادرات تامین شود.
3 بر اساس آمارهای بانک مرکزی در مردادماه سال‌جاری، بالغ بر 20 میلیارد یورو معادل 46درصد، ارز صادراتی به کشور بازگشته که اگر 20درصد تخفیف بانک مرکزی را نیز به آن اضافه کنیم، در مجموع صادرکنندگان 66درصد رفع تعهد ارزی کرده‌اند. موضوع واردات در مقابل صادرات و واگذاری ارز به اشخاص ثالث، کمک شایانی در بازگشت ارز به کشور داشته و بازگشت ارز از این طریق رشد داشته است. بر اساس ادعای بانک مرکزی پتروشیمی‌ها نیز ارز خود را وارد سامانه نیما کرده‌اند، بنابراین هم صادرکنندگان برای بازگشت ارز تلاش کرده‌اند و هم بانک مرکزی از این روند رضایت دارد.
4 تصور نمی‌کنم قیمت دلار کاهش قابل توجهی نسبت به وضعیت فعلی داشته باشد. مسئله قیمت در بازار به‌طور مستقیم تابع مسئله عرضه و تقاضای ارز است و با الگوی فعلی تصور می‌شود کاهش قیمت دلار و ارز در وضعیت فعلی بعید است حتی ممکن است در روزهای آتی قیمت دلار بالاتر هم برود. دلیل این مسئله تورمی است که در بازار وجود دارد. وقتی تورم دارید قیمت همه چیز بالا می‌رود. ارز هم یکی از آن همه چیز است و قاعدتا پایین‌تر نمی‌آید. تغییرات نرخ ارز در هر کشوری متناسب با نرخ تورم است. اگر تورم نداشته باشید نرخ ارز شما ثابت می‌ماند. این اصل منطقی است.
منبع: روزنامه سازندگی