احمد نقیب زاده، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران

ظاهرا اروپایی‌ها مکانیزم ماشه را علیه ایران فعال کرده‌اند. روز گذشته در حالی‌که اتحادیه اروپا اعلام کرد که از هر زمان دیگری حفظ برجام مه متر است خبر از فعال کردن مکانیسم ماشه را داد. بریتانیا، فرانسه و آلمان در بیانیه‌ای با اشاره به کاهش مرحله به مرحله ایران از تعهدات برجامی خود نوشتند که «به دلیل اقدام‌های ایران» چاره‌ای به جز فعال کردن مکانیسم ماشه برای اروپا باقی نمانده است. آنها در این بیانیه نوشته‌اند: «ما این کار را با حسن نیت انجام می‌دهیم، با هدف اصلی حفظ برجام و با امید صمیمانه برای یافتن راهی برای رفع بن‌بست از طریق گفت‌وگوی دیپلماتیک سازنده.» وزیر امور خارجه انگلیس در پی فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی تروئیکای اروپا] فرانسه، آلمان و انگلیس[ علیه ایران در پیامی توییتری نوشت: بسیار مهم است که ایران هیچ‌گاه به سلاح هسته‌ای دست نیابد. امروز، انگلیس، فرانسه و آلمان مکانیسم حل اختلاف ]مکانیسم ماشه[  را در پاسخ به تخطی ایران از تعهداتش در توافق هسته‌ای فعال کردند. ما می‌خواهیم ایران را به پایبندی کامل آن به توافق هسته‌ای بازگردانده و توافق را حفظ کنیم. در این بین سه سوال و محور کلی مطرح است: نخست این که مکانیسم ماشه چیست و چه جایگاهی در سند برجام دارد.

دیگر اینکه اجرای این مکانیسم چه تاثیری بر وضعیت برجام و ایران دارد و آخر اینکه چرا 10 روز بعد از آخرین گام کاهش تعهدات هسته‌ای ایران و سکوت اروپا در این‌باره، یک‌دفعه اروپا به یاد این مورد در برجام و به صرافت اجرای آن افتاده است.

مکانیسم ماشه در زمان تدوین سند برجام در راستای حل‌اختلافات پیش‌بینی شد. این مکانیسم شامل فرآیندی است که در آن اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات مذکور در توافق پایبند نیست، می‌تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند. در پی شکایت این کمیسیون- که در چارچوب برجام و با هدف نظارت بر اجرای آن تاسیس شده است- وارد عمل می‌شود و اگر در بازه زمانی ۳۵ روزه، موضوع شکایت آنگونه که شاکی می‌خواهد حل و بررسی نشود، شاکی می‌تواند موضوع حل نشده را به عنوان دلیلی برای توقف اجرای تعهدات برجام در نظر بگیرد. این موارد در موارد 36 و 37 برجام قید شده است.

علاوه بر این شاکی می‌تواند با آگاه‌سازی شورای امنیت سازمان ملل درباره حل نشدن موضوع شکایت، عدم اجرای چشمگیر آن را نیز متضمن شود. پس از آن، شورای امنیت نیز ۳۰ روز فرصت دارد تا درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آنها تصمیم بگیرد و قطعنامه صادر کند. اگر دراین مدت، شورای امنیت نتواند در این خصوص قطعنامه صادر کند، تمام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که قبل از برجام برقرار شده بودند، به‌طور اتوماتیک بازمی‌گردند. علاوه بر موضوع تحریم‌ها در مکانیسم ماشه می‌توان درباره محدودیت پروازها از آسمان ایران نیز مواردی را در نظر گرفت.به این سا زوکار، مکانیسم ماشه (Snapback) یا بازگشت سریع تحریم‌ها می‌گویند. نکته مهم این سا زوکار، این است که بازگشت تحریم‌ها،قابل وتو نیست بلکه «عدم بازگشت تحریم‌ها» قابلیت وتو دارد.

از ۱۸ اردیبهشت سال جاری – مصادف با سالگرد خروج امریکا از برجام- ایران ضرب‌العجل‌های 60 روزه خود را آغاز و کاهش «برخی» تعهداتش در «چارچوب این توافق» را در قالب چند «گام» اعلام کرد. جمهوری اسلامی ایران بر این مبنی در این راستا گام برداشت که در طول اجرای توافق هسته‌ای و به‌رغم اجرای تعهدات از جانب ایران محدودیت‌های تحریمی و بانکی به‌طور مناسبی برای ایران اجرا نشد و جمهوری اسلامی ایران امکان بهره‌برداری و استفاده مناسب از این توافق را نداشت. ۱۵ دی‌ماه، «گام پنجم و نهایی»کاهش تعهدات برجامی‌ توسط ایران برداشته و درباره آن توضیح داده شد که آخرین مورد کلیدی از محدودیت‌های عملیاتی خود در برجام، یعنی محدودیت در تعداد سانتریفیوژها را کنار گذاشته می‌شود.

در همان زمان اروپا اعلام کرد که هنوز تصمیمی برای واکنش به گام پنجم گرفته نشده،ولی «به طور فزاینده‌ای» این احتمال وجود دارد که «مکانیسم حل اختلاف» به اجرا گذاشته شود. با این حال تصمیم به آغاز به اجرای آن 10 روز بعد از اتخاذ گام پنجم توسط ایران به تعویق افتاد. علت این امر این است که مسئله سقوط هواپیمای اوکراینی و شرایط پیش آمده در این رابطه اروپا را در اجرای این امر مصر کرده است. این مسئله به صورت کامل مجزا از موضوع غرامتی است که ایران باید در خصوص این هواپیما بپردازد. به نظر می‌رسد اروپا که سعی داشت در قبال گام‌های مرحله به مرحله ایران کج دار و مریز رفتار کند در اثر حواشی مربوط به سانحه هوایی هواپیمای اوکراینی تغییر رویه داده است. یکی از دلایل راه اندازی مکانیسم ماشه می‌تواند همین مسئله باشد.

منبع: روزنامه سازندگی