سیدحسین مرعشی، سخنگوی حزب کارگزاران سازندگی ایران

دو هفته از شیوع ویروس کرونا در ایران می‌گذرد و سرعت و شدت واگیری آن نشان می‌دهد روزهای دشوارتری در راه است. اگرچه کمتر از دو ماه از شناخت این ویروس تازه تولد یافته در جهان می‌گذرد اما گستردگی اثرات آن نه تنها بر حوزه سلامت و درمان که بر بخش‌های مختلف اقتصادی واجتماعی بی‌سابقه بوده است. بی‌شک تا به امروز در تاریخ اقتصاد ایران و حتی جهان هیچ مسئله‌ای به اندازه شیوع ویروس کرونا و آلوده شدن کشورهای مختلف و از جمله کشور خودمان ایران، اثرات منفی بر بخش‌های مختلف اقتصادی نگذاشته است. این اپیدمی، فراگیرترین عامل تاثیرگذار بر اقتصاد جهانی خواهد بود و حتی ممکن است آن را در آستانه رشد منفی نیز قرار بدهد. چه آنکه این ویروس به لحاظ فراگیری جغرافیایی از ژاپن تا انگلیس و حتی امریکا را دربر گرفته و به سرعت در حال انتشار است.

شاید اولین و فوری‌ترین و گسترده‌ترین اثر اقتصادی انتشار ویروس کرونا بر صنعت گردشگری باشد؛ چراکه با شیوع این ویروس اولین اقدام کنترل و کاهش گسترده سفرهاست. تقریبا همه سفرهای تفریحی در دنیا تعلیق شده‌اند و این موضوع صنعت گردشگری را تحت تاثیر قرار داده است. صنعت گردشگری به عنوان یکی از صنایع مولدی که از حمل‌ونقل هوایی، ریلی و زمینی گرفته تا صنایع هتلداری و خدماتی و بسیاری از کسب وکارهای کوچک و مرتبط را زیرمجموعه خود قرار داده است با شیوع کرونا و توقف سفرها در اغلب نقاط دنیا بیشترین آسیب را تجربه کرده است. در حال حاضر شرکت‌های هوایی با بحران‌های جدی مواجه شده‌اند. عمده ناوگان‌های حمل‌ونقل بلااستفاده مانده و فرودگاه‌های مهم در منطقه ما و آسیا و بعد از آن در اروپا یا تعطیل شده یا به حالت نیمه‌تعطیل درآمده‌اند. این اثر گسترده کرونا بر صنعت گردشگری است که خود آن بر صنعت حمل‌ونقل هوایی، زمینی و ریلی و صنایع جانبی آن تاثیر گذاشته و سایت‌های مهم گردشگری در همه دنیا را فلج کرده است.

البته گذشته از بحث گردشگری انتشار کرونا بر سفرهای درونشهری هم اثر گذاشته و ما با کاهش شدید این سفرها مواجه هستیم. این اتفاق موجب شده تا صاحبان وسایل نقلیه برای سرویس دادن در سیستم حمل‌ونقل درون شهری اعم از تاکسی‌ها یا حتی خودروهایی که با سیستم مجازی فعالیت می‌کنند به دلیل کاهش این سفرها متضرر شوند؛ افزون بر اینها رستوران‌ها دچار مشکل شده و خدمات آنها به مشتریان تعطیل شده یا به یک سوم گذشته کاهش یافته است. تمام کسانی که خودشان را آماده کرده بودند تا در آستانه سال نو با ارائه کالاها و خدمات مختلف فروش خوبی داشته باشند و همه اصناف از صنف شیرینی و آجیل تا آرایشگاه‌ها و... همه متضرر شده‌اند. همینطور این ویروس ورزشگاه‌ها و تمام مشاغل مرتبط با ورزش و باشگاه‌ها را تحت تاثیر قرار داده است. به همین دلیل معتقدم تا امروز در تاریخ اقتصاد دنیا ثبت نشده که مورد مشابهی بتواند شرق و غرب و شمال و جنوب جهان و همه رشته‌های کاری را تحت تاثیر قرار دهد. حتی مصرف در بخش‌های مختلف کاهش یافته است. چرا که کاهش درآمد به طور مستقیم و بلافاصله بر قدرت خرید خانوارها اثر می‌گذارد.

بنابراین شیوع کرونا جز در رشته‌های مرتبط با بهداشت و پیشگیری که چند قلم محدود مانند ضد عفونی‌کننده‌ها، ماسک و دستکش و لباس‌های مخصوص و امثال آنها را شامل می‌شود، بر باقی بخش‎‌ها اثر رکودی گذاشته است. متاسفانه پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که حداقل این روند برای یک بازه زمانی سه ماهه ادامه خواهد داشت. یعنی همه بخش‌های مختلف اقتصادی اعم از تولید و خدمات و مصرف دست کم در یک چهارم سال تحت تاثیر شیوع کرونا قرار می‌گیرند. البته بعد از پایان این زمان هم اینگونه نیست که کاهش سه ماهه درآمدها به سرعت قابل جایگزین باشد. تورها و سفرهایی که لغو شده‌اند، خریدهایی که از سبد خرید افراد بیرون گذاشته شده‌اند و اولویت‌های دیگری جای آنها را گرفته (چون به عنوان مثال وقتی از حال و هوای سال نو فاصله بگیریم اولویت‌های خرید تغییر خواهند کرد) به سادگی قابل جبران نخواهند بود. به اضافه اینکه کاهش ساعت کار بانک‌ها و ادارات و عدم حضور خیلی از مدیران حتی در بخش خصوصی در محل کارشان و قرنطینه‌های خانگی وسیعی که اتفاق افتاده است، اثرات خود را پس از این خواهد گذاشت. بنابراین کرونا مخرب‌ترین عامل فراگیر هم به لحاظ جغرافیایی و هم به لحاظ درگیر کردن بخش‌های مختلف اقتصادی تا به امروز بوده است. عمق این فاجعه شاید با توجه به این عبارت کوتاه بیشتر قابل درک باشد که بعد از شیوع کرونا در چین تولید خودرو 92 درصد کاهش یافته است. این عدد بی‌سابقه‌ای در یک کشور است. حتی وقوع جنگ نمی‌تواند تا این اندازه وسیع همه بازارها را تحت تاثیر خودش قرار دهد. از این حیث اقتصاد جهانی در حال تجربه جدیدی است.

در کشور ما به صادرات لطمه زیادی وارد شده است. طبیعتا خیلی از کشاورزانی که محصولات خود را با هدف صادرات تولید کرده بودند و بازرگانانی که برای فروش این کالاهای صادراتی بازاریابی کرده بودند لطمه دیده‌اند. یعنی به هر نقطه از این سیستم نگاه کنیم از این موضوع متاثر شده است. خیلی عجیب است که این ویروس توانسته از ژاپن تا اروپا و حتی آن سمت آتلانتیک را تحت تاثیر قرار دهد و همه اقتصاد از صادرات و واردات را مخدوش کند. انتشار این ویروس حتی منجر به کاهش شدید قیمت نفت شده و درآمد کشورهای نفتی را هم تحت تاثیر قرار داده است. البته کشور ما از این جهت مستقیما لطمه‌ای نخواهد خورد. به این دلیل که صادرات نفت ایران از قبل تحت تاثیر تحریم‌های بی‌سابقه آمریکا، ضربه خورده بود و در بودجه 99 عدد قابل توجهی برای درآمدهای نفتی لحاظ نشده است. اما بهر حال اقتصاد ما در فشار فوق العاده سنگینی قرار داشته که حالا با این شرایط فشارهای جدیدی هم به آن اضافه شده است.

دولت ما در حال حاضر در شرایطی نیست که بتواند کسری‌ها را جبران کند. دولت در شرایطی است که از یک طرف باید هزینه‌های مستقیم پیشگیری و درمان را تامین کند و از طرف دیگر زیان کسب و کارهای کوچک و متضرر شده را. منطقی است که وقتی مشاغل مختلف تحت تاثیر عاملی غیرمترقبه رونق خود را از دست می‌دهند دولت دست در جیب کند و به بخش‌های زیان‌دیده و آسیب‌دیده کمک برساند. اما دولت ایران در عمل در شرایطی نیست که بتواند دست در جیب کند.

ما به اندازه کافی با کسری در پرداخت‌های دولت مواجه بودیم و الان هم دولت در شرایطی نیست که بتواند تعهد جدیدی داشته باشد. لذا فشار بسیار سنگینی بر مردم و به خصوص افرادی وارد خواهد شد که به اندازه خرج روزانه شان دخل داشته و همان مقداری که امروز کسب می‌کردند مجبور بودند همان را صرف امورات روزمره‌شان کنند و پس انداز یا حقوق ثابتی ندارند. اما موضوع این است که حل این معضل فقط به کشور ما برنمی‌گردد که بتوانیم بحران را کنترل کنیم. بلکه حل آن زمانی اتفاق می‌افتد که این بحران در جهان کنترل شود. اگر در جهان این بحران کنترل نشود کنترل در یک محدوده جغرافیایی و مرزهای یک کشور هم هیچ مسئله‌ای را حل نخواهد کرد.

حالا در این میان برخی انتشار این ویروس را جنگ بیولوژیک امریکا علیه رقبای اقتصادی دیگر آن قلمداد کرده‌اند. ادعایی که تاکنون توسط هیچ یک از سازمان‌های معتبر جهانی مطرح نشده است. مبنای این ادعا معلوم نیست.

عاقلانه نیست که چینی‌ها علیه خودشان چنین کاری کرده باشند. اگر بگوییم رقبای اقتصادی چین یعنی امریکا قصد چنین کاری داشته حداقل خود چینی‌ها باید چنین ادعایی را مطرح می‌کردند. نه چین که خودش بیشترین ضربه را از این ناحیه خورده چنین ادعایی کرده و نه دیگر سازمان‌های معتبر مطالعاتی چنین ادعایی کرده‌اند. این قبیل تحلیل‌ها در واقع متعلق به افرادی است که بر اساس توهم توطئه زندگی می‌کنند و بیشتر توهم است. اعتنا به چنین رویکردهایی ممکن است ما را از مسیر اصلی مقابله با این بلای انسانی باز دارد.

اما دولت در این شرایط باید چه کند؟ واقعیت این است که دولت در این شرایط به هر پیشنهاد مطرح شده ترتیب اثر داده است. از جمله اینکه بانک‌ها را مکلف کردند چند ماه به بدهکاران خود مهلت بدهند و سختگیری نکنند تا از این مرحله عبور کنند. در مورد مالیات‌ها دولت ارفاق‌هایی را در نظر گرفت تا آخر سال فشار سنگینی بر بنگاه‌ها وارد نشود. همینطور دولت تا الان هزینه‌های مستقیم پیشگیری و درمان را تامین کرده است. این اتفاقات ابتکارات مثبتی بوده که دولت انجام داده است. اما واقعیت این است که چندان نمی‌شود امیدوار بود که دولت می‌تواند کمک قابل توجه و وسیع‌تری به بنگاه‌ها و افرادی که در این مدت متضرر شده‌اند داشته باشد.

از سوی دیگر به نظر من در عرصه سیاست خارجی نیز اتفاق مهمی در راه نیست. اینکه اروپایی‌ها کمک‌هایی به ایران داشته باشند یا منابع محدودی کمک کنند مسئله مهمی از مشکلات ایران را حل نخواهد کرد و بعید است که فضای جدیدی تحت تاثیر این اپیدمی برای حل مسائل ما ایجاد شود. ضمن اینکه اولین نتیجه هر مصالحه بین‌المللی برای ما می‌تواند فروش نفت باشد که در شرایط فعلی اساسا نفت قیمتی ندارد و آنقدر عرضه بیش از تقاضا وجود دارد که قیمت‌های نفت نزولی شده است. لذا باید منتظر باشیم تا خبرهای امیدوارکننده‌تری بشنویم که حداکثر تا پایان فروردین یعنی یک ماه و نیم آینده این بحران از جهان رفع شود. در واقع تنها می‌توانیم در انتظار رفع این بحران از جهان باشیم.

منبع: روزنامه سازندگی