احمد نقیب زاده، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران
اخیرا مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرده است که هنوز از طرف‌ها و حاضران در توافق برجام است. این ادعا در حالی که تنها چند روز تا دومین سالگرد خروج ایالات متحده از برجام فاصله داریم بیش از این که تعجب‌آور باشد خنده‌دار است.
البته انگیزه آمریکا درباره طرح این ادعا قابل بررسی است. نخست این که این ادعای وزیر امور خارجه آمریکا به اشتباه توسط برخی رسانه‌ها و چهره‌ها به معنای تلاش آمریکا برای بازگشت به برجام تعبیر شد در حالی که چنین انگیزه‌ای مطرح نبوده و نیست. مسئله این نیست که آمریکا می‌خواهد به برجام بازگردد بلکه آمریکا می‌خواهد بگوید از برجام خارج نشده است! استدلال کاخ سفید و مشخصا شخص پمپئو و ترامپ این است که آمریکا دو سال پیش – در اردیبهشت 97 - با صدور یک بیانیه از برجام خارج شده بنابراین هنوز پروسه خروج ایالات متحده آمریکا از برجام مطابق آنچه در سند این توافق آمده، کامل اجرا نشده بنابراین واشنگتن هنوز از اعضای توافق هسته‌ای غرب با ایران است. طرح این ادعای خنده‌دار البته انگیزه بسیار روشنی دارد.
مطابق قطعنامه 2231 ایران از سال 2016 تا مدت پنج سال از خرید تسلیحات تهاجمی منع شده است. این محدودیت در 27 مهر منقضی می‌شود و پس از آن تهران این امکان را خواهد داشت که جنگ‌افزار بخرد. تنها چندماه به پایان عمر تحریم‌های فروش تسلیحات به ایران باقی مانده است بنابراین محدودیت بسیاری از کشورهای جهان، حتی روسیه و چین در جایگاه متحدین ایران برای فروش سلاح به ایران در پایان مهر اتمام می‌‌یابد و فضای جدیدی بین کشورها و ایران در این رابطه قابل شکل‌گیری است به این معنی که بعد از این تاریخ هر کشوری به راحتی می‌تواند مجوز انعقاد قرارداد تسلیحاتی با ایران را داشته باشد بدون اینکه قوانین را نقض کرده باشد. آنچه واشنگتن امروز به دنبال آن است دست‌اندازی به مکانیسم ماشه – مندرج در متن برجام- برای تحدید توان و قدرت نظامی تهران در پی پایان یافتن عمر این تحریم‌ها است. آمریکا در این رابطه به شدت تحت فشار لابی‌های صهیونیستی است چرا که اسرائیل بیش از همه از افزایش قدرت اختیارات نظامی ایران در منطقه نگران است. بنابراین طبیعی است که آمریکا بر اساس رویه سیاسی دولت فعلی در کاخ سفید و البته با فشار پشت پرده آیپک دست به هر کاری می‌زند تا مانع از پایان یافتن تحریم تسلیحاتی ایران شود.
با همین انگیزه شخص مایک پمپئو در حال تدوین یک استدلال سیاسی-حقوقی است تا واشنگتن را کماکان از شرکای برجام معرفی کند و بدین وسیله به اهرم « مکانیسم ماشه » و احیای همه تحریم‌های قبل از امضای برجام علیه جمهوری اسلامی ایران دسترسی داشته باشد. اما به سه دلیل روشن چنین امری ممکن نیست.
1حقوق بین‌الملل به آنچه درباره برجام و آمریکا گذشته نگاه روشنی دارد. آمریکا که دو سال پیش، فرمان خروج از توافق هسته‌ای را امضا کرد به صورت اتوماتیک از منظر حقوق بین‌الملل از تمامی حقوق این معاهده نیز محروم شد. پس واشنگتن نمی‌تواند برای اهداف خود از مفاد برجام استفاده کند و هیچ مبنای حقوقی برای طرح آمریکا در خصوص این که ایالات متحده هنوز جزئی از برجام است، وجود ندارد.
2واشنگتن در همین زمان که ادعای تداوم حضور در برجام برای دسترسی به مکانیسم ماشه را مطرح کرده است قطعنامه دیگری را نیز برای تحدید اختیار ایران برای خرید جنگ‌افزار در شورای امنیت به جریان انداخته است و پیش‌نویس این قطعنامه درباره تمدید تحریم‌های آمریکا را به انگلیس، فرانسه و آلمان نیز ارائه کرده است در مقابل برای ممانعت از هرگونه وتوی احتمالی قطعنامه توسط دوستان ایران در این شورا از ارائه این پیش‌نویس به 11 عضو دیگر و از همه مهم‌تر به روسیه و چین امتناع کرده است. این قطعنامه مذکور در صورت دارا بودن حداقل 9 رای موافق و وتو نشدن از طرف اعضاء دائم شورای امنیت –که روسیه و چین نیز در این بین هستند - به تصویب خواهد رسید. حتی اگر آمریکا بتواند بیش از 9 رای یعنی بیشتر از آراء مورد نظر خود برای تصویب قطعنامه عدم فروش سلاح و ممنوعیت صادرات تسلیحاتی به ایران را به دست بیاورد با وتوی چین و روسیه باز هم موضوع ملغی می‌شود. با همین چشم‌انداز است که آمریکا سعی دارد به موازات این تلاش، دسترسی خود برای مکانیسم ماشه را نیز ایجاد کند تا در صورت لزوم به عنوان سناریوی دوم از آن طریق برای ایجاد محدودیت برای ایران گام بردارد.
3 تا این لحظه از آلمان، فرانسه و انگلیس پالس مثبتی در ارتباط با این قطعنامه یا تاییدی مبنی بر تداوم حضور آمریکا در برجام شنیده نشده است البته محتمل است که انگلستان به واسطه نزدیکی مواضع جانسون و ترامپ رویکرد متفاوتی از آلمان و فرانسه داشته باشد اما باز هم نمی‌تواند ادعای پمپئو را مبنی بر تداوم حضور آمریکا در برجام برای دسترسی به مکانیسم ماشه را تا یید کند. آلمان و فرانسه نیز خود را وارد چنین ادعای مضح یک نمی‌کنند چرا که از خدشه‌دار شدن وجهه بین‌المللی خود به خاطر طرح مسئله وابستگی بیش از حد به ادعاهای آمریکا و فقدان قدرت استقلال سیاسی هراس دارند.
بنابراین از هر مسیری که واشنگتن طی کند –چه از طریق طرح قطعنامه در شورای امنیت و چه از راهکار ادعای حضور در برجام برای دسترسی به مکانیسم ماشه – باز هم تلاش برای تداوم ممنوعیت فروش و صادرات سلاح به ایران ناموفق است و به بن‌بست می‌رسد.
منبع: روزنامه سازندگی