احمد نقیب زاده، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران

1 هفته گذشته ایران اقدام متقابل خود را در خصوص بدعهدی آمریکا و اروپا در خصوص برجام اعلام کرد. ایران اعلام کرد که از این به بعد مازاد آب سنگین و اورانیوم غنی‌شده خود را به فروش نمی‌رساند. هرچند فروش آب سنگین ایران و اورانیوم غنی‌شده، چند روز قبل از این تصمیم ایران از سوی آمریکا تحریم شده بود و ایران عملاً نمی‌توانست اورانیوم و آب سنگین خود را به عمان و روسیه انتقال دهد؛ اما به هر جهت این اقدام ایران مخصوصاً مهلت 60 روزه‌ای که به اروپا داد و بحث توقف مبارزه با مواد مخدر و مسئله مهاجرت، برابر کم‌توجهی اروپا به برجام، اقدام مناسبی بود. به هر حال ایران برای این که پاسخی به بی‌تفاوتی 5 کشور باقی‌مانده در برجام داده باشد، باید این اقدام را انجام می‌داد. این تصمیم هم تلافی‌جویانه بود و هم نشان داد ایران در مقابل اقدامات خصمانه آنها دست روی دست نگذاشته و قادر به واکنش نشان دادن است.

2 برخی معتقدند که این اقدام ایران باعث از دست دادن اروپا و نزدیک شدن آنها در مسئله ایران به آمریکا می‌شود. اروپایی‌ها فعلاً با مرحله اول اقدام ایران مشکلی ندارند چون همان گونه که گفته شد فروش آب سنگین ایران و اورانیوم مازاد چند روز قبل از سوی آمریکا تحریم شده بود و عملاً ایران قادر به فروش نبود. نگرانی اروپایی‌ها در مورد مهلت 60 روزه ایران است. ترس اروپا از این است که ایران بعد از 60 روز به غنی‌سازی 3/6 اکتفا نکند و آن را شدت ببخشد که این اقدام عملاً خروج ایران از برجام و مرگ آن تلقی خواهد شد. به همین جهت اروپایی‌ها در این 60 روز حتی به صورت ظاهری اقداماتی انجام خواهند داد تا ایران اولتیماتوم خود را اجرایی نکند. مسلماً خواسته‌های ایران از اروپا در این 60 روز به صورت کامل محقق نخواهد شد اما ادامه کار بستگی به این دارد که ایران چه قدر از تصمیمات اروپا راضی شده باشد.

3 مسئله اصلی ایران در مقطع فعلی، تشدید فشارها و تحریم‌ها از سوی آمریکاست. دولت‌های اروپایی و چین و روسیه حتی اگر به تعهداتشان پایبند باشند هم نمی‌توانند حلال همه مشکلات ایران باشند. آمریکایی‌ها و شخص ترامپ بعد از خارج شدن از برجام بارها اعلام کرده‌اند که به دنبال یک توافق جدید با ایران هستند؛ آنها می‌خواهند با این فشارها ایران را با شرایط خاصی پای میز مذاکره بکشانند و بیشترین امتیاز را از ایران بگیرند. این مسئله مورد تأیید کنگره آمریکا نیز خواهد بود. بنابراین آمریکایی‌ها مسئله جدیدی را مطرح نکرده‌اند، تنها در مقطعی تحرکاتشان نشان می‌داد که در پی براندازی در ایران هستند اما در مقطع فعلی با مقاومتی که دولت ایران نشان داد، از آن تصمیم خود عدول کرده‌اند و بار دیگر مسئله مذاکره را پیش کشیده‌اند. در همین جهت حضور ناوگان و بمب‌افکن‌های آمریکایی در خلیج فارس فعلاً ارتباطی با جنگ ندارد. به عبارتی آنها این تجهیزات را با هدف برخورد نظامی با ایران به منطقه نیاورده‌اند بلکه به دنبال اقدام پیش‌گیرانه هستند. آمریکایی‌ها می‌دانند که بعد از تحریم کامل نفتی ایران همان‌گونه که برخی مقامات ایرانی گفته‌اند، ممکن است ایران در تنگه هرمز دست به اقداماتی بزند و بازار انرژی جهان را تحت‌تاثیر قرار دهد. به همین دلیل برای اینکه این اتفاق نیفتد یا در صورت رخ دادن بتوانند واکنش سریع داشته باشند، قدرت دفاعی خود را در منطقه تقویت کرده‌اند. در واقع این اقدام پاسخی است به تهدید‌های ایران درباره بستن تنگه هرمز. در نتیجه حضور نیروهای نظامی آمریکا در منطقه وجه و پیام دیگری ندارد و آنها به دنبال جنگ نیستند؛ مگر اینکه به صورت اتفاقی حرکتی از دو طرف صورت گیرد و دامنه آن گسترده شود.

4 در نهایت ترامپ برای اینکه در انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده آمریکا دست بالا را داشته باشد، به دنبال مذاکره و دست‌یابی به توافق با ایران است. منتها با شروطی که مطرح کرده است، شکل توافقی را مدنظر دارد که مطلوب ایران نیست و جمهوری اسلامی با توجه به خاستگاه سیاسی خود نمی‌تواند تن به چنین مذاکره و توافقی دهد؛ اما اگر تهدید‌ها جدی‌تر شود به نظر این توافق برای جمهوری اسلامی از گزینه جنگ بهتر است. مقامات ایرانی بارها اعلام کرده‌اند که جمهوری اسلامی به هر صورت نفت خود را صادر می‌کند و تحت‌تاثیر این تحریم‌ها قرار نمی‌گیرد. این به آن معنا است که فعلاً ایران قصد ندارد با این شرایط تن به مذاکره دهد و می‌خواهد اوضاع را در همین وضعیت فعلی نگه دارند؛ یعنی حالت «نه جنگ نه صلح» تا تبلیغات انتخاباتی آمریکا آغاز شود و تمرکز ترامپ از سیاست خارجی بیشتر به سیاست داخلی و انتخابات معطوف شود. در انتخابات آمریکا هر نتیجه‌ای حاصل شود، بهتر از وضعیت فعلی خواهد بود. اگر ترامپ پیروز شود که دیگر نیاز به رزومه‌سازی برای انتخابات بعدی نخواهد داشت، بنابراین فشارها بر ایران کمتر خواهد شد. اگر هم ترامپ بازنده انتخابات باشد و یک دموکرات روی کار بیاید، ایران می‌تواند بازگشت به برجام و مذاکرات معقولانه‌تری را از آمریکا انتظار داشته باشد. آقای ترامپ روز گذشته اعلام کرد که جان کری با ایرانی‌ها در ارتباط است و نمی‌گذارد که آنها پای میز مذاکره بیایند. واقعیت امر هم این است که ایران در مقطع فعلی علاقه‌ای به مذاکره با جمهوری‌خواهان ندارد؛ به این دلیل که مواضع جمهوری‌خواهان در تأیید اقدامات ترامپ خلاصه می‌شود و ترامپ هم فردی است که به صورت یک‌جانبه‌گرایانه و بدون روش‌های لازم در امر دیپلماسی، وارد میدان می‌شود و جای مذاکره باقی نمی‌گذارد. اگر ایران شانس بیاورد و در آمریکا دموکرات‌ها به پیروزی برسند، در آن صورت احتمال مذاکره مطلوب برای دو طرف بیشتر خواهد شد.

منبع: روزنامه سازندگی