علی جمالی، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران

رئیس‌جمهور برای چندمین بار هفته گذشته به اصل 59 قانون اساسی و رفراندوم به عنوان راه‌حل برخی از موضوعات مناقشه‌برانگیز تاکید کرد. البته موضوع رفراندوم همیشه در فضای سیاسی جامعه ایران مطرح بوده ولی هیچ وقت شکل اجرایی به خود نگرفته است. به این دلیل که رفراندوم بیش از آنکه موضوعی حقوقی و مبتنی بر قواعد حقوقی باشد یک موضوع سیاسی است و در نهایت برآیند نیروهای سیاسی در یک جامعه می‌تواند تعیین کند که این رفراندوم انجام بشود یا خیر. به همین دلیل در طول سال‌هایی که بحث رفراندوم مطرح شده است هیچ وقت فضای مناسبی برای عملیاتی شدن آن وجود نداشته است. این هم چندان دور از انتظار نبوده است؛ به هرحال رفراندوم سازوکاری برای مراجعه به افکار عمومی و برای تصمیم‌گیری راجع به یک موضوع مهم و حل نشده است. در حالی که در جامعه ایران و به خصوص در سال‌های اخیر روز به روز از اهمیت نقش  مردم و افکار عمومی کاسته شده و مردم روز به روز توان تاثیرگذاری و قدرت خود برای بیان نظرات‌شان را از دست داده‌اند. حتی این روند به نحوی بوده که گاهی انتخابات ریاست‌جمهوری که باید سرنوشت اجرایی یک کشور را در طول چهار سال تعیین کند به محلی برای اظهارنظرهای سیاسی و برداشت خاص عمومی مردم نسبت به یک موضوع خاص بدل شده است. مثلا در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 96 ادامه برجام و حفظ آن یا عبور از برجام بر خود موضوع ریاست‌جمهوری سایه انداخته بود و مردم رای خود به کاندیداها را بر اساس موضع‌گیری کاندیداها نسبت به برجام به صندوق انداختند. در واقع عرصه انتخابات ریاست‌جمهوری به نوعی رفراندوم پنهان درباره برجام بدل شده و صحنه انتخابات گسترده از صحنه انتخاب میان شیوه‌های اجرایی کشور در یک دوره چهارساله بود. در حال حاضر هم همان فضا حاکم است. به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور در طول سال‌های گذشته بارها تلاش کرده که اگر بتواند از این ابزار برای مقابله با گروه‌ها و جریان‌های سیاسی که فضا را برای دولت تنگ و محدود کرده‌اند، استفاده کند تا دولت بتواند سیاست‌های خود را اجرا کند. اما این بار هم بعید است که موفق شود.

همین الان شاهد هستیم بر سر موضوعات کلان و حسایست‌برانگیزی مرتبط با سیاست خارجی، مجلس برآمده از یک انتخابات بحث‌برانگیز، در عمل تلاش می‌کند از راه‌های مختلف دولت را محدود کند تا اجازه ندهد دولت ایده‌ها و تصمیمات خود در سیاست خارجی را به اجرا بگذارد. همین اتفاقات موجب شده تا رئیس‌جمهور بخواهد از ابزارهایی نظیر رفراندوم استفاده کند ولی با توجه به چهارچوب‌های حقوقی که وجود دارد من بسیار بعید می‌دانم که اجازه استفاده از این ابزار داده شود. هرچند موضوعات مرتبط با سیاست خارجی مهم‌ترین مسائلی هستند که لازم است در رفراندوم تعیین تکلیف شوند. این موضوعات آنقدر مهم هستند که تقریبا تمام بخش‌های کشور را در سال‌های گذشته معلق و معطل خود کرده‌اند. مثلا موضوع برجام و یا FATF  جدا از اینکه فی‌نفسه دارای اهمیت هستند اما دامنه اثرگذاری آنها بسیار گسترده‌تر از حیطه خودشان است. FATF  بر موضوع بهداشت، معیشت کشور و تجارت خارجی، ورزش و...

اثرگذاشته است و این نشان از اهمیت موضوع دارد. لذا این دست موضوعات مرتبط با سیاست خارجی اولین موضوعاتی هستند که اگر قرار باشد دولت از توان خود برای برگزاری رفراندوم استفاده کند باید آنها را به رای مردم بگذارد.

اما با همه اینها من بسیار بعید می‌دانم این موضوع عملی شود. به این دلیل که جناح مقابل از تمام توان و ابزارهای خود به صورت حداکثری استفاده می‌کند تا دولت را در این چند ماه باقیمانده محدود کرده و اجازه هیچ کاری به آن ندهد. مصوبه اخیر ضد برجامی مجلس و یا تغییر قانون انتخابات نشان می‌دهد آنها نسبت به چهارسال آینده به دنبال تصمیماتی هستند که بسیار بعید است در این چندماه باقی‌مانده دست دولت را برای برهم زدن این تصمیمات باز بگذارند.

منبع: روزنامه سازندگی