محمد قوچانی، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران

سرانجام طلسم جوانمرگی روزنامه‌های کوتاه‌مدت تحریریه‌ی کوچک ما هم شکست و «سازندگی» به عنوان آخرین (؟!) روزنامه‌ی ما از مرز ۳۰۰ شماره عبور کرد و یک ساله شد.

پیش از این البته همین تحریریه ـ یا حداقل اکثریت آن ـ در انتشار ضمیمه(های) روزنامه همشهری (۸۲ ـ ۱۳۷۹) و روزنامه‌ی «شرق» اول (۸۵ ـ ۱۳۸۲) مسئولیت و مشارکت داشتند. اما تجربه‌های تراژیک انتشار ناتمام و ناکام روزنامه‌های «هم‌میهن» (۱۳۸۶) «اعتماد ملی» متأخر (۸۸ ـ ۱۳۸۷) «آسمان» (۱۳۹۲) و «مردم امروز) (۱۳۹۳) سبب شده بود که تداوم کار مطبوعاتی آنان در خاطر نماند و حتی عمر کوتاه اما مؤثر هفته‌نامه «شهروند امروز» (۸۷ ـ ۱۳۸۶) و عمر بلند و مؤثرتر

ماهنامه «مهرنامه» (۹۶ ـ ۱۳۸۸) و ماهنامه «تجربه» و هفته‌نامه «آسمان» و هفته‌نامه «صدا» هم به چشم نیاید.

اما سرانجام در روزگار روزنامه‌نگاری، ما به «روزنامه»نگاری بازگشتیم و در عصر استیلای شبکه‌های اجتماعی، روزنامه‌ی کاغذی منتشر کردیم و شاید «راز بقا»ی ما در این عصر جدید هم همین کاهش نفوذ روزنامه‌ها باشد و نه هنر ما در حفظ روزنامه! این‌گونه بود که سال گذشته هنگامی که در دو جلسه‌ی جداگانه از سوی رئیس مجلس و دادستان تهران به جلسات همفکری روزنامه فراخوانده شدم، گفتم: «آمدی جانم به قربانت، ولی حالا چرا؟ بی‌وفا حالا که من افتاده‌‌ام از پا چرا؟»

باری، به هر حال در دورانی که زوال و افول روزنامه‌نگاری کاغذی فرارسیده است و هر شهروندی خویش را خبرنگار و روزنامه‌نگار می‌خواند و خبر و تحلیل و تفسیر کالای عام شده است، ما همچنان روزنامه‌نگاریم و معتقدیم هنوز کاغذ حرمت دارد و اعتبار و گرچه از دو سو؛ اول از سوی محتکران کاغذ و دیگر از سوی شبکه‌های اجتماعی محاصره شده‌ایم، اما هنوز زنده هستیم و روزنامه و هفته‌نامه و ویژه‌نامه منتشر می‌کنیم و این کارنامه‌ی سالانه ماست:

 

۱- «سازندگی» از ۲۳ بهمن ۱۳۹۶ تا ۲۳ بهمن ۱۳۹۷، سیصد شماره منتشر کرده است. در آغاز ۳۲ صفحه بودیم و آن‌گاه بحران کاغذ ما را به ۲۴ صفحه و دست‌آخر به ۱۶ صفحه رسانده است. افزایش بها ندادیم تا در تورم نقشی نداشته باشیم، اما معلوم نیست بتوانیم چندان مقاومت کنیم. اما امیدواریم بتوانیم با اعتباری که در یک سال گذشته اندوخته‌ایم این راه را ادامه دهیم حتی اگر مجبور به افزایش قیمت شویم.

 

۲ بیست‌وهفت شماره از این سیصد شماره به نام «سازندگی آدینه» به عنوان ویژه‌نامه آخر هفته به ضمیمه شماره‌ی روز پنجشنبه منتشر شده است با شعار ما حتی جمعه‌ها هم روزنامه داریم. «سازندگی آدینه» فرصت لذت‌بردن از ادبیات و فرهنگ و تاریخ و اندیشه و هنر است و گاه در این بحران کاغذ برای تعطیلی آن به شدت تحت فشار بودیم که می‌گفتند یک روزنامه سیاسی نباید تا این حد به فرهنگ بپردازد. اما مقاومت کردیم و می‌کنیم.

 

۳ واقعیت این است که «سازندگی» آن اندازه که گمان می‌رود «روزنامه‌ی سیاسی» نیست. شاید این گمانه برخاسته از حزبی بودن سازندگی است. اما به همان علت که حزب کارگزاران سازندگی ایران حزبی مدنی و نه فقط سیاسی است؛ سازندگی هم روزنامه‌ای مدنی به خصوص فرهنگی و اجتماعی است که سیاسی بودن را نه فقط در انتقادی بودن که در اصلاحی بودن می‌بیند و مانند حزب متبوع خود توسعه را فراتر از دموکراسی سیاسی می‌داند.

 

۴ به همین علت در مقطعی ضمیمه «پرسه» را برای ترویج «زندگی» به عنوان هدف «سازندگی» در روزهای پنج‌شنبه منتشر کردیم که شعار اولیه ما هم این بود که «راه زندگی از سازندگی می‌گذرد» اما سختی‌های زندگی و به طور مشخص بحران کاغذ امکان تداوم انتشار «پرسه» را از ما سلب کرد. ما البته امیدواریم به صورت قالبی جدید این تجربه را ادامه دهیم.

 

۵ اما هرگز از انتشار ویژه‌نامه‌های موضوعی و مقطعی صرف‌نظر نمی‌کنیم. بنا به سنتی که از دهه‌ی ۸۰ در تحریریه ما وجود دارد، در اردی‌بهشت ماه هر سال «کتابخانه سازندگی» ‌ویژه‌نامه نمایشگاه کتاب تهران و در بهمن ماه هر سال «سینما سازندگی» ویژه‌نامه جشنواره فیلم فجر را منتشر کردیم و خواهیم کرد. در تمام روزهای جام جهانی فوتبال ۲۰۱۸ هم ۶ صفحه سازندگی به آن اختصاص داشت و پس از ۱۶ صفحه‌ای شدن روزنامه و آرایش تازه صفحات سعی داریم حداقل ماهانه یک شماره ۳۲صفحه‌ای منتشر کنیم که «یادنامه» آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در دی‌ماه ۱۳۹۷ و «کارنامه» یک ساله سازندگی در همین شماره و نیز ویژه‌نامه‌هایی مانند کنگره سوم حزب کارگزاران سازندگی ایران و چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی از آن جمله بوده‌اند و انشاءالله ادامه خواهند یافت. «سازندگی نوروز» در تداوم سازندگی آدینه و «سال‌نامه سازندگی» انشاءالله برنامه آینده ما در اسفندماه ۱۳۹۷ خواهد بود.

 

۶ به لحاظ مضامین سیاسی «سازندگی» در یک سال گذشته حداقل با ۱۰ چالش سیاسی و فکری در افکار عمومی مواجه شد:

اول، مجموعه‌ی تلویزیونی «شهرزاد» و حواشی آن نخستین چالش سازندگی در اسفند ۹۶ بود. در شرایطی که افکارعمومی اقبال قابل‌توجهی به این برگ برنده تلویزیون‌های خصوصی و خانگی ایران نشان داد، هیچ‌کس از رسانه‌ای حزبی مانند سازندگی انتظار نداشت آن را بر صفحه یک خود بنشاند و به نقد شهرزاد به خصوص در بحث تروریسم بپردازد. اما ما روزنامه‌ای خصوصی و مدنی هستیم و حمایت از توسعه شبکه‌های تلویزیونی خانگی را وظیفه خود می‌دانیم و بارها درباره این موضوع نوشته‌ایم و خواهیم نوشت.

دوم، شهرداری و استعفای «محمدعلی نجفی» دیگر چالش و اولین چالش سیاسی سازندگی در فروردین ۹۷ بود، شهرداری که سابقه عضویت و مسئولیت در حزب کارگزاران سازندگی ایران را داشت و ما از مدافعان مدیریت اجرایی و شهری او بودیم، اما در نهایت نشان دادیم که معیار کارگزاران، کارآمدی است و از نقد خویش هم ابایی ندارد. هرچند ایشان به محض ورود به شهرداری تهران از تشکیلات سیاسی قدیمی خویش فاصله گرفت.

سوم، پیشنهاد روشن حزب و سازندگی البته دفاع از شهرداری محسن هاشمی بود و در استدلال برای اثبات درستی این تصمیم تردیدی نداشتیم. هرچند که وحدت جبهه اصلاحات برای ما مهم بود، اما دلایل ما فراحزبی بود و برای اتمام حجت، استدلال‌های خود را در سازندگی نوشتیم و البته گزینه‌های دیگر را هم تخریب نکردیم و حتی پس از تعیین شهرداران دیگر برای تهران از آنان حمایت کردیم، اما دیدگاه سیاسی مستقل خود را در ایشان هم نساختیم و این موضع یک روزنامه گفتمانی و حزبی است.

چهارم، جدی‌ترین چالش نه فقط برای سازندگی که برای همه‌ی رسانه‌ها و احزاب و افراد کشور رخ داد: صعود نرخ دلار، ظهور دلار جهانگیری (عضو ارشد حزب کارگزاران سازندگی ایران) و بحران دلار ۴۲۰۰ تومانی. معاون اول رئیس‌جمهور البته در آن ماجرا فقط سخنگو بود و روزنامه و جامعه هم با استقبال از افزایش نقش معاون اول رئیس‌جمهور ـ که در انتخابات سال ۱۳۹۶ خوش‌درخشیده بود ـ سعی کرد موضع دولت را تقویت کند. با وجود این دلار ۴۲۰۰ تومانی نیازمند مکمل‌های اقتصادی دیگری هم بود که سازندگی سعی کرد از فردای همان روز اعلام در اردی‌بهشت ماه ۹۷ به طرح آن پیشنهادها بپردازد و هنوز هم از نقد آن راهبرد پرهیز ندارد.

پنجم، سازندگی خود را متحد دولت می‌داند، اما از نقد دولت هرگز غافل نیست. سیاست راهبردی حزب و روزنامه اتحاد با دولت و انتقاد از آن است و این به خصوص در بیانیه معروف حزب کارگزاران سازندگی ایران با نام «دولت نیازمند خون تازه است» در تابستان ۱۳۹۷ جلوه‌گر شد. ما نقد تکنیکی و تاکتیکی دولت را فراتر از نقد افراد و احزاب سیاسی متحد خود مانند حزب اعتدال و توسعه می‌دانیم و با پافشاری بر انتخاب خود در سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۶ یعنی دکتر حسن روحانی مانند اصولگرایان نیستیم که از نقد درون‌گفتمانی بهراسیم همچنان که خود را در برابر انتخابی که کرده‌ایم مسئول می‌دانیم و قصد فرار از مسئولیت را نداریم. نقد عملکرد سازمان برنامه و بودجه، وزارت صنعت و تجارت، ستاد اقتصادی دولت و... از این جنس بوده است.

ششم، یکی از نقاط اوج سازندگی در رویکرد استقلال ورود به بحران خودرو و افشای جریان انحصار خودرو بود که برای آن هزینه هم پرداخت کردیم. سازندگی با حمایت و تشویق رویکرد دولت و شخص رئیس‌جمهور در برخورد با انحصار و فساد در بازار خودرو گزارش‌های تحقیقی و خبرهای اختصاصی در این زمینه منتشر کرد. این رویکرد در نقد و افشای بازار ارز و دلار ۴۲۰۰ تومانی هم ادامه پیدا کرد و یکی از نقاط تمایز سازندگی از روزنامه‌های دیگر شد که به تعبیری ثابت کرد همچنان می‌توان در روزنامه کاغذی هم جریان‌سازی کرد.

هفتم، بحران مهاجرت و تغییر جمعیت از جنوب به شمال در پی بحران آب و خشک‌سالی یکی دیگر از موضوعاتی بود که در سازندگی طرح و تولید شد. در یک مصاحبه اختصاصی با وزیر کشور، سازندگی توانست فراتر از جنجال‌های سیاسی به موضوعی راهبردی و ملی بپردازد و توجه افکار عمومی را به این بحران زیرپوستی جلب کند.

هشتم، در حوزه روابط بین‌الملل نگاه متفاوت سازندگی به جنبش زرد در فرانسه هزینه جانبی برای ما داشت. سازندگی خود را یک روزنامه‌ی لیبرال مسلمان می‌داند و به همین علت در یک سال گذشته با تلقی‌های سوسیالیستی چه از دین و چه از دموکراسی مرزبندی دارد. این آموزه محوری حزب ماست که در تحریریه‌‌ی سازندگی با وجود تنوع فکری آن هوادارانی هم دارد: به نظر ما آن‌چه در جمهوری فرانسه رخ می‌دهد چیزی نیست که بتوان از موضع سیاسی آزادیخواهانه و توسعه‌گرایانه از آن دفاع کرد، اما متأسفانه برخی اصولگرایان مذهبی و نیز مارکسیست‌های جدید غیرمذهبی چشم بسته و شاید آگاهانه از احیای مارکسیسم و پوپولیسم در جهان سیاست دفاع می‌کنند، اما سازندگی بدون آنکه به لیبرالیسم نگاهی ایدئولوژیک داشته باشد، همچنان از موضع استراتژیک از آزادیخواهی و لیبرالیسم سیاسی و اقتصادی دفاع خواهد کرد.

نهم، همین موضوع در ماجرای ونزوئلا رخ داد: ما میان امپریالیسم و پوپولیسم راه سومی را پیشنهاد می‌کنیم. هرگز لیبرالیسم را به معنای وابستگی به غرب و به خصوص ایالات‌متحده آمریکا قلمداد نمی‌کنیم. به نظر ما ترامپ و چاوز در نهایت دو گونه راست و چپ از پوپولیسم هستند و البته این حرف هم برای سازندگی دشمنانی از راست و چپ ساخت!

دهم، و سرانجام مهم‌ترین چالش سازندگی در یک سال گذشته مشارکت در نشر گفت‌وگوی تاریخی آیت‌الله سیدمحمد موسوی‌خوئینی‌ها در نقد آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی بود. آنچه ما انجام دادیم یک کار حرفه‌ای و انتقادی بود بدون آنکه قصد آسیب رساندن به وحدت در جبهه اصلاحات را داشته باشیم و هنوز هم فکر می‌کنیم اتحاد در عین انتقاد درون گفتمانی رمز بقای اصلاح‌طلبی است.

 

کارنامه سازندگی نشان می‌دهد که ما سازندگی را فراتر از یک حزب، یک گفتمان می‌دانیم که نه فقط در سیاست که در جامعه مدنی ایران حضور دارد. از نقد خود غافل نیستیم و پیام‌های انتقادی مخاطبان را به جان دل می‌خریم. به عنوان سردبیر سازندگی لازم می‌دانم از مقاومت مدیران سازندگی به‌خصوص آقایان کرباسچی و مرعشی در تحمل هزینه‌های مادی و فشارهای معنوی به‌خصوص سیاسی در انتشار سازندگی تشکر کنم. از نقش مهم آقای محمد عطریانفر در پایش سازندگی و نیز آقایان محسن هاشمی و علی هاشمی در حمایت از روزنامه تشکر می‌کنم و وفاداری تحریریه سازندگی در کار کردن در یک روزنامه حزبی با وجود حفظ استقلال حرفه‌ای نویسندگانی که در زمره‌ی بهترین‌های روزنامه‌نگاری هستند را ستایش می‌کنم و از آن همه مهم‌تر به آن مخاطبان آشنایی که در طول دو دهه فعالیت این تحریریه پشتیبان آن بوده‌اند ادای احترام می‌کنم. دعا کنید که بتوانیم بمانیم، نفس ما به شما زنده است.

و این راز بقای ماست.