احمد نقیب زاده، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران
سفر رئیس‌جمهور روحانی در روزهای اخیر به ژاپن و دیدار و گفت‌وگو با آبه‌شینزو، نخست‌وزیر این کشور بار دیگر مسئله امکان میانجی‌گری برای کاهش سطح تنش‌های بین تهران و واشنگتن را مطرح کرد. سفر ماه ژوئن آبه به تهران، اولین دیدار یک نخست‌وزیر ژاپن پس از ۴۱ سال از ایران بود. در ماه سپتامبر نیز رؤسای دولت دو کشور در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با یکدیگر دیدار کردند. به نظر می‌رسد ژاپن می‌خواهد نقش بزرگتری در حل مناقشه ایفا کرده و رأسا به تلاش‌های خود در راستای کاهش تنش در خاورمیانه ادامه دهد. علاوه بر اینکه این نخستین دیدار یکی از رؤسای جمهوری ایران از ژاپن پس از سفر رئیس دولت اصلاحات به توکیو در سال ۲۰۰۰ میلادی بود و در عمل سومین دیدار آبه و روحانی در سال جاری به شمار می‌رفت.
برخاف آنچه گفته می‌شود که سطح تنش‌ها و کدورت روابط بین ایران و آمریکا به اندازه‌ای است که از اساس امکان میانجی‌گری کشور ثالث در این بین وجود ندارد، امکان و توان یک کشور سوم برای حل‌وفصل بخشی از مباحث غیرقابل‌انکار است. عمان و فرانسه نیز پیش از این در این راستا قدم برداشته بودند، اما چند خصوصیت مهم درباره ژاپن می‌تواند شانس و توان میانجی‌گیری این کشور را بالا ببرد.
نخست اینکه در این میانجی‌گری مسئله نفت از اهمیت زیادی برخوردار است. ایران همواره یکی از بزر گترین صادرکنندگان نفت به ژاپن بوده است. اهمیت نفت این کشور را به صورت طبیعی متمایل به میانجی‌گری و تلاش برای فروکش کردن تنش‌ها در خلیج فارس کرده است.
ژاپن در قیاس با فرانسه که یک کشور غربی بود، در جایگاه بهتری از نظر اعتماد بین دو کشور قرار دارد. پیوستهای اقتصادی و سیاسی ژاپن و ایالات متحده آمریکا غیرقابل‌انکار است؛ اما در مقابل، ژاپن و ایران نیز ارتباطات عمیق منطقه‌ای و فرهنگی دارند و مهم‌تر از همه این که ژاپن یک کشور شرقی است و در قیاس با رویکردهای غربی فرانسه، وجهه متفاوتی برای میانجی‌گری برای ایران دارد. علاوه بر این، تیپ سیاسی و شخصیتی آبه شینزو تفاوت‌های قابل توجهی با امانوئل مکرون دارد. ژاپن تمایل خود برای در پیش گرفتن یک سیاست خاورمیانه‌ای مستقل را همواره نشان داده که مهم‌ترین آن، به موضع مستقل آن در قبال مسئله فلسطین - برخاف موضع آمریکا - مربوط می‌شود. همه این مشخصه‌ها، ژاپن و نخست‌وزیرش را در جایگاه بهتری برای میانجی‌گری قرار می‌دهد. برخاف آنچه گفته می‌شود که سفر آبه شینزو به ایران و سفر روحانی به ژاپن بدون دستاورد بوده است، من تصور می‌کنم به طور حتم این سفرها دستاوردهایی داشته و دارد. شاید نتوان آنها را به عنوان نتیجه کاهش تنش بین ایران و آمریکا به صورت ملموس بیان کرد، اما نباید منکر اهمیت آن نیز شد.
ژاپن از سویی متحد آمریکاست و از سوی دیگر از روابط تاریخی دوستانه با ایران برخوردار است و همواره میان مقامات دو کشور گفت‌وگو و تبادل نظر وجود داشته که نمونه بارز آن دیدار سران دو کشور در اجلاس‌های بین‌المللی و سفر اخیر وزیر امور خارجه کشورمان به ژاپن است. نباید فراموش کرد که ژاپن از حل و فصل صلح‌آمیز اختلافات ایران و آمریکا نفع می‌برد، بنابراین نهایت سعی خود را در این راستا اعمال می‌کند. هرچند توکیو تنها حدود 5 درصد منابع انرژی خود را مستقیم از ایران وارد می‌کند، اما مجموعا حدود 80 درصد از انرژی آن از منطقه خاورمیانه و از طریق تنگه هرمز عبور می‌کند؛ نقطه‌ای استراتژیک که ایران می‌تواند آن را با اخلال مواجه کند. این امر موجب تلاش دولت ژاپن برای جلوگیری از منازعه خشونت‌بار میان ایران و آمریکا است. دولت آبه باید توانایی تأثیر بر تصمیم‌گیری ایالات متحده را نشان دهد. واقعیت این است که اگر آبه واقعا قصد دارد میانجی باشد، باید از امتیازات دو طرف بهرهمند شود.
منبع: روزنامه سازندگی