احمد نقیب زاده، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران

اظهارات اخیر وزیر امور خارجه درباره خروج ایران از پروتکل الحاقی در قبال تهدید ارسال پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت قابل تامل و حاوی نکاتی است که باید به آنها پرداخت؛ نه از این حیث که ایران نباید در راستای اقدام متقابل گام بردارد بلکه از این جهت که این تصمیم ایران بسیاری از معادلات را تحت تاثیر قرار داده و پیام‌های سیاسی را ارسال می‌کند که می‌تواند پاسخ‌های تندی دریافت کند. خروج از ان‌پی‌تی معنای آزادی کامل در زمینه فعالیت‌های اتمی و هسته‌ای دارد و ایران که تابه‌حال گام‌های بااحتیاطی برداشته است، از این به بعد در صورتی که بخواهد غرب را به خروج از ان‌پی‌تی تهدید کند، به این معنی است که دیگر چیزی مقابل ایران نیست و نخواهد بود و تا آخر مسیر را ادامه خواهد داد.

اکنون باید دید این یک راهبرد تبلیغاتی است یا راهبردی اجرایی است. جمهوری اسلامی در سالروز خروج آمریکا از توافق هسته‌ای اعلام کرد که با توجه به بدعهدی آمریکا در اجرای توافق هسته‌ای با ایران و عدم اجرای تعهدات مالی اروپا در این موضوع، طی یک دوره ۶۰ روزه سطح تعهدات برجامی خود را کاهش می‌دهد و از اروپا می‌خواهد تا پایان این دوره تدابیر مشخصی را برای بهره بردن تهران از مزایای برجام، به خصوص در زمینه صادرات نفت و مبادلات مالی و بانکی در دستور کار قرار دهد. سه کشور اروپایی طرف توافق هسته‌ای (بریتانیا، فرانسه و آلمان) همراه با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا -فدریکا موگرینی- ضمن رد این ضرب‌الاجل از ایران خواستند که کماکان به تعهدات خود پایبند باشد. سیاست ایران در پرونده هسته‌ای بعد از خروج آمریکا از برجام، مبنی بر کاهش گام‌به‌گام تعهدات برجامی که در نهایت منجر به برداشتن گام پنجم و کنار گذاشتن بخش قابل توجهی از تعهدات در حوزه فنی و تعهدات هسته‌ای ایران در برجام شد، این تداوم کاهش سطح تعهدات از جانب ایران، اروپا را نگران و دچار هراس کرد به طوری که مواضع اروپا به صورت روشن تغییر کرد. اینکه بوریس جانسون از لزوم جایگزینی «توافق ترامپ» با «برنامه جامع اقدام مشترک» و خواهان آغاز دور جدیدی از مذاکرات مبنی بر خواسته‌ی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا شد یا اینکه اروپا به صورت هماهنگ و در تصمیم مشترک مکانیسم حل اختلاف برجام را فعال کرد، نشان از جدیت اروپا در موضوع تعهدات هسته‌ای ایران و تاییدی بر این تغییر رویکرد است.

در موضوعی که نخست وزیر انگلستان مطرح کرد، بعید است که توافق ترامپ یا توافق بر مبنای خواسته‌های ترامپ آن چیزی باشد که بتواند دست کم در پرونده هسته‌ای به تنش ایران و آمریکا پایان دهد؛ چراکه رئیس‌جمهور آمریکا اساساً با حق غنی‌سازی ایران در هر سطح و درصدی مخالف است و به صورت کلی فعالیت هسته‌ای ایران را در هیچ سطحی به رسمیت نمیشناسد و خواهان لغو تمام فعالیت‌های هسته‌ای از سوی تهران است. در مقابل برای مقامات ایرانی، به رسمیت شناخت هنشدن این حق قابل پذیرش نیست و مصر به تداوم فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز خود هستند. با توجه به آنچه درباره شرایط فعلی و پیش زمینه‌های شرایط فعلی مطرح شد، چند گزینه باید مورد توجه باشد:

1 پیمان ان‌تی‌پی به دنبال بحران موشکی کوبا تدوین شد و در سطح جهانی این تصمیم گرفته شد که کشورها متعهد به جلوگیری از گسترش سلاح‌های اتمی باشند. پیمان ان‌تی‌پی مانع تولید سلاح اتمی توسط حدود ۲۰۰ کشور امضاکننده می‌شود، اما درعین‌حال برای پنج کشور دارای سلاح اتمی -ایالات متحده آمریکا، فرانسه، چین، روسیه و فرانسه- استثنا قائل است. این پنج کشور که اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل هستند، پیش از شکل‌گیری این پیمان، سلاح اتمی خود را آزمایش کرده بودند. ایران حدود نیم قرن پیش به این معاهده پیوست و دو سال بعد نیز با تصویب مجلس شورای ملی به طور رسمی اجرای این پیمان را آغاز کرد. در تمامی این سال‌ها و در طی همه دهه‌های همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با وجود فراز و نشیب‌های زیادی که در این مسیر همراه ایران بود، اما حتی در مقاطعی که تهران به نقض تعهداتش در این پیمان متهم شد و با تحریم‌های سنگین بین‌المللی روبه‌رو شد، همچنان عضوی از این پیمان باقی ماند. اما در روزهای اخیر با شدت گرفتن گام‌های ایران در فاصله گرفتن از تعهدا ت برجامی‌اش این اظهارات از جانب برخی نمایندگان مجلس مطرح شد و در روزهای اخیر نیز وزیر امور خارجه صراحتا این تهدید را بیان کرد. با وجود اینکه ایران در موضوع هسته‌ای مورد ظلم واقع شد و قطعا اروپا و آمریکا لایق اقدام متقابل در این زمینه بودند اما نباید از یاد برد که خروج از ان‌تی‌پی پیامدهایی را برای ایران به همراه دارد، نخستین پیامد این تصمیم اتحاد بیش از پیش اروپا با یکدیگر علیه ایران و البته تقویت پیوند ضدایرانی اروپا و آمریکا خواهد بود. علاوه بر این تصمیم ناگهانی ایران در این رابطه واکنش جامعه جهانی را نیز در پی خواهد داشت.

2 ان‌تی‌پی ا زجمله معاهده‌های خاص در سیاست بین‌الملل محسوب می‌شود که تأثیری عمیق بر امنیت بین‌الملل نیز دارد، اما در همین حال به دلیل پیچیدگی شرایطی که در آن این پیمان شکل گرفت و موقعیت نابرابر کشورهای دارنده سلاح در مقابل آنها که تنها انرژی هسته‌ای داشتن د و کشورهای توسعه‌نیافته که از هر دوی این فناوری‌ها بی‌بهره بودند، امضاکنندگان بر سر بازنگری در آن توافق کردند.

به همین دلیل مقایسه بین ایران و رژیم صهیونیستی و این شعار داخلی که چرا رژیم صهیونیستی عضو این معاهده نیست اما به ایران برای عضویت در این معاهده فشار وارد می‌شود، قیاسی بی‌اساس و بی‌نتیجه است. در این میان عده‌ای مطرح می‌کنند که ایران عضو ان‌تی‌پی است و برای تداوم حضور تحت فشار است درحالی‌که رژیم صهیونیستی به‌رغم فعالیت‌های هسته‌ای عضو این پروتکل نیست. واقعیت این است که با توجه به حساسیت‌هایی که روی ایران است نمی‌توان چنین مقایسه‌ای کرد. غرب با توجه به اینکه مجوز و امکانات فعالیت‎های هسته‌ای را به رژیم صهیونیستی می‌دهد – که البته رژیم صهیونیستی نه فعالیت‌های هسته‌ای را رد می‌کند نه تایید – اما در مورد ایران چنین فعالیتی با توجه به فضای سیاسی و اجماع جهانی ممکن نیست.

3 واقعیت اجتناب‌ناپذیر این است که ایران نباید در موضوع هسته‌ای دست به تصمیمات ناگهانی بزند. آن طور که محمدجواد ظریف گفته، تهدید ایران به خروج از ان‌تی‌پی در صورت رسیدن دوباره پرونده به شورای امنیت کلید خواهد خورد. در نتیجه هنوز مدتی نامعلوم فرصت وجود دارد که این قدم برداشته نشود؛ چر اکه اگرچه سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان سازوکار حل اختلاف را فعال کرده‌اند اما هنوز مشخص نیست چند بازه زمانی ۱۵ روز های که در این سازوکار در نظر گرفته شده، با چه سرنوشتی روبه‌رو خواهد بود. درباره تهدید اروپا به مکانیسم ماشه نیز نباید چندان با سرعت عمل تصمیم گرفت. اروپا در پی «چکاندن ماشه » نیست، بلکه تنها با این اقدام می‌خواسته مسیری تازه را برای مذاکره با تهران بگشاید و فرصت‌های ۱۵ روزه در نظر گرفته شده، همانند بسیاری از روندهای پیشین، شامل مرور زمان و تمدید خواهند شد، بنابراین ضرورتی ندارد در برابر هر حرف اروپا تهدید به خروج از ان‌تی‌پی مطرح شود چرا که با توجه به حساسیتی که بر سر این مساله است ممکن است با هیجانی شدن فضا هرگونه امکان مذاکره و رایزنی از بین برود. علاوه بر این جمهوری اسلامی ایران همواره تاکید کرده است که نمی‌خواهد پایان‌دهنده برجام باشد. با توجه به این موضوع – که البته تصمیم بسیار صحیح و منطقی است – باید توجه داشت که خروج از ان‌تی‌پی به معنای پایان برجام خواهد بود و هزینه این تصمیم به پای ایران نوشته می‌شود. به عقیده من اگر قرار است اقدامی در این زمینه صورت گیرد، بهتر است همانند آنچه در برجام اتفاق افتاد، به‌صورت گام‌به‌گام و با سرعت کم باشد. اقدامات ایران باید کاملا حساب شده و منطقی باشد تا هم از واکنش‌های شدید و احساسی بین‌المللی جلوگیری کند و هم کشورهای اروپایی حتی آمریکا نیز فرصتی برای ارزیابی مساله و راضی کردن ایران به توقف این روند و حتی مذاکره داشته باشند. تصور می‌کنم به جای طرح موضوعات هنوز این امکان وجود دارد که با تلاش کشورهای اروپایی، به حد واسطی از درخواست‌ها و منافع رسید که هم ایران به غنی‌سازی خود ادامه دهد و هم شرایط دیگر در نظر گرفته شود. به هر حال گاهی وضعیت اقتصادی خود را در تصمیم‌گیری‌ها نشان می‌دهد.

منبع: روزنامه سازندگی