احمد نقیب‌زاده، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران

بالاخره زمان اجرای مکانیسم ماشه که مدت زیادی است آمریکا سعی دارد برای اجرای آن یارگیری کند فرارسید. از روز گذشته آمریکا مدعی شد که تمام تحریم‌ها را علیه ایران به صورت یکجانبه فعال می‌کند. البته بزرگترین دغدغه فعلی دولت ترامپ تداوم تحریم تسلیحاتی است که در پایان مهر بر اساس سند برجام باید رفع شود. در شرایط فعلی به رغم اینکه آمریکا مدعی است گزینه ماشه را فعال کرده و از دیروز یکشنبه، قطعنامه‌های تحریم ایران لازم‌الاجرا هستند اما اروپا و سازمان ملل پیام مثبتی به ادعا و خواست آنها ندادند. آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت اعلام کرد به دلیل ابهاماتی که وجود دارد، سازمان در این‌باره اقدامی نمی‌کند.

علاوه بر سازمان ملل، دیگر اعضای دایمی شورای امنیت نیز می‌گویند که این تحریم‌ها اجرا نمی‌شوند. براساس مکانیسم ماشه، زمانی که یکی از طرفین برجام از عدم اجرای آن توسط ایران شکایت داشته باشد، می‌تواند این شکایت را در شورای امنیت مطرح کند.

اگر ظرف ۳۰ روز بعد از ثبت شکایت، قطعنامه جدیدی با مضمون ادامه تعلیق تحریم ایران در این شورا تصویب نشود، همه قطعنامه‌های پیش از برجام که علیه ایران تصویب شده‌اند، بار دیگر لازم‌الاجرا خواهند شد. این قطعنامه‌ها در حال حاضر تعلیق شده‌اند. یک ماه پیش آمریکا شکایتی به شورای امنیت ارائه کرد و مدعی شد که گزینه ماشه را فعال کرده است اما اعضای برجام اعلام کردند از آنجا که آمریکا از برجام خارج شده، نمی‌تواند درباره اجرا یا عدم اجرای آن به شورای امنیت شکایت کند.

در این مدت، روسای دوره‌ای شورای امنیت هم اعلام کردند که در این زمینه گامی بر نمی‌دارند. دستگاه دیپلماسی ما در این زمینه پیام روشنی دریافت کرده است.

به هر حال در شرایط حاضر آمریکا به تنهایی در حال فعال کردن مکانیسم ماشه است. سوال اصلی در این بین این است که تا چه اندازه فعال‌سازی مکانیسم ماشه به تنهایی توسط آمریکا خاصیت اجرایی دارد. برای پاسخ به این سوال باید چند نکته را مد نظر قرار دهیم:

1 در شرایط فعلی بدون شک باید میزان تحریم‌ها بسیار کمتر از وضعیت فعلی می‌بود اما خروج آمریکا از برجام مشکلات بسیاری را به وجود آورد از جمله اینکه روند رفع تحریم‌ها به میزان زیادی متوقف شد. مهم‌تر از همه قرار بر این بود که با گذشت چند سال از اجرای توافق برجام ایران بتواند وارد فعالیت‌های تسلیحاتی شود. حالا با فعال شدن مکانیسم ماشه آمریکا سعی دارد تا مانع این مسئله شود.

در عمل اروپا مخالفت خود را با این تصمیم اعلام و به صورت روشن این پیغام را به واشنگتن داده است که با او همراهی نمی‌کند. صورت قضیه البته مثبت و به نفع ایران است اما به واقع در دنیای واقعی با روابط مبتنی بر معادلات اقتصادی، رفتارهای اروپا در قبال آمریکا متفاوت خواهد بود. حتی چین که رقیب سرسخت آمریکا است و اقتصاد در هم تنیده‌ای با اقتصاد آمریکا دارد، زمانی که مجبور به انتخاب بین مراودات تسلیحاتی با ایران یا حفظ منافع از طریق تامین نظر آمریکا شود بعید است بتواند معادلات و معاملات اقتصادی خود با آمریکا را نادیده بگیرد و ایران را به آمریکا ترجیح دهد. همین مسئله ممکن است ایران را درگیر مشکلاتی جدی کند.

2 در واقع ما گرفتار یک وضعیت دوگانه خواهیم شد. در ظاهر ایران تحریم نیست و دنیا می‌گوید که آمریکا را برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه همراهی نمی‌کند اما در عمل آمریکا با فشارهای پشت پرده و قلدری و زورگویی‌های پی در پی، تحریم‌های خود را به‌صورت غیررسمی بر ایران تحمیل می‌کند و شرکت‌های خصوصی را از تحریم‌های خود می‌ترساند.

به همین علت نیز می‌توان گفت آلمان، فرانسه و انگلستان به عنوان اعضای حاضر در توافق هسته‌ای در مقابل فشارهای آمریکا توان عملیاتی چندانی ندارند و در حوزه موضع‌گیری در مورد مسائل موشکی ایران نیز نمی‌توانند قدم مستقلی بردارند و به سود ایران رفتار کنند. آنها نه می‌خواهند و نه می‌توانند زمانی که منافع اقتصادی‌شأن زیر تهدیدهای آمریکا برای قطع مراودات اقتصادی و تجاری با آمریکا باشد خلاف نظر و رضایت آمریکا رفتار کنند. این سیاست یک جانبه‌گرایی دنیای فعلی است. سیاستی که غرب آن را تحمیل کرده و خودشان نیز پایبند به آنچه گذاشته‌اند هستند. به همین دلیل طبیعی است که هم به منافع اقتصادی و حتی سیاسی خود می‌اندیشند و هم نمی‌خواهند این مسئله که زیر بلیت آمریکا قرار گرفته‌اند، به صورت عیان مطرح شود.

3 سوال دیگری که در این شرایط مطرح می‌شود این است؛ آیا با وجود همه این شرایط و اینکه تحریم برای ایران در برجام باقی مانده و دستاورد اقتصادی مهمی نیز در دست نیست از اساس ادامه دادن برجام عایدی برای ایران دارد؟

آیا صرف اینکه بگوییم ایران در برجام باقی مانده و توافقی هنوز بدون اجرای مفاد پابرجاست منفعتی برای منافع ملی ما دارد؟ بدون شک بله. از برجام جز نام و یاد چیزی باقی نمانده است. اما همین سند، که اصولگرایان از آن به عنوان جنازه یاد می‌کنند، آنچنان محکم و مستدل است که آمریکا با آن که از این قرارداد بیرون رفته هنوز درگیر آن است. هنوز دنبال از بین بردن آن است. فراموش نکنیم به صرف همین برجام است که آمریکا از یارگیری علیه ایران ناتوان باقی مانده است و در شورای امنیت نمی‌تواند قطعنامه علیه ایران به صدور برساند.

4 در این بین شنیده می‌شود که پیشنهاد خروج ایران از برجام مطرح شده و عده‌ای سعی دارند اقدامی تلافی‌جویانه در قبال فعال شدن مکانیسم ماشه را در چارچوب خروج از برجام تطبیق دهند نباید از یاد ببریم که تا امروز هم دست و کارنامه جمهوری اسلامی ایران در مقابله با رفتارهای آمریکا از قبیل خروج آمریکا از برجام خالی نیست. از زمان خروج آمریکا از برجام و رفتارهای بعدی آمریکا، ایران یک استراتژی صحیح مبنی بر اقدامات گام به گام سطح تعهدات خود را کاهش داده است. این استراتژی گام به گام بود که هم پاسخ بدقولی‌های آمریکا و اروپا را داد و هم تنش جدیدی برای ایران به همراه نداشت. الگویی معقول و منطبق بر منطق دیپلماسی بود. در این شرایط نیز اگر قرار است تا واکنشی به فعال شدن مکانیسم ماشه نشان NPT داده شود بدون شک تصمیماتی از قبیل خروج از و برجام به ضرر ایران خواهد بود و دوباره یک اجماع جهانی را علیه ایران فعال می‌کند.

هر اقدام متقابلی باید به‌صورت گام‌به‌گام و با سرعت کم باشد تا کشورهای اروپایی و حتی آمریکا نیز فرصتی برای ارزیابی مسئله و چانه‌زنی با آمریکا داشته باشند. اقدامات ایران نباید واکنش‌های شدید بین‌المللی را به همراه داشته باشد.

به شدت باید از رفتارهایی که اقدامات متقابل تنش‌زا را به دنبال دارد، پرهیز کرد.رفتارهای ایران بدون شک NPT در مسیرهایی از قبیل خروج از این میانجی‌ها را به موضع‌گیران علیه ایران تبدیل می‌کند. ایرانی که خارج از این چارچوب باشد دوباره شرایط قطعنامه و تهدید و تحریم‌های سنگین را تجربه می‌کند.

5 ایران را به نماد ایران NPT خروج ایران از هسته‌ای تبدیل می‌کند، ایرانی که حتی چین و روسیه هم ممکن است در مواقع لازم از حق وتوی خود به نفع ایران استفاده نکند. مقابله به مثلی در حد خروج از برجام یا نقض پروتکل الحاقی دوباره ایران را زیر قطعنامه‌ها می‌برد.

حتی چین و روسیه که این روزها نقش متحدان ما را در شورای امنیت و بسیاری از معادلات اقتصادی و سیاسی دیگر بازی کردند در مقابل ایرانی خارج از و یا ایران خارج از برجام رفتار و سیاستی دیگر در NPT پیش می‌گیرند. سیاستی که دیگر ممکن است به اندازه زمان فعلی نتوان بر آن برچسب همکاری یک متحد را زد. تهدیدهای ما باید منطبق بر استراتژی و برنامه‌ریزی باشد. اقدامی که مسلما اجرای آن اشتباه است نباید تا این اندازه از ادبیات دم‌دستی مورد استفاده قرار بگیرد و هر روز نقل طرح و مصوبه دستگاه قانون‌گذاری باشد.

6 در مقابله با فعال شدن مکانیسم ماشه اظهارات ایران نباید به سمت و سویی برود که ما را درموقعیتی تنش‌زا علیه منافع خودمان چه در مراودات بین‌الملل و چه در چارچوب‌های هسته‌ای قرار دهد.

تهدید لحظه‌ای نیست که NPT تهدید به خروج از مکرر ایران به آن توسل جوید یا مرتب در اظهارات نمایندگان و طرح‌های دو و سه‌فوریتی رسانه‌ای شود.

از پیش از جلسه بررسی موضوع مکانیسم ماشه در شورای امنیت می‌دانستیم آمریکایی‌ها به شدت از پایان یافتن تحریم‌های تسلیحاتی ایران بعد از ۱۸ اکتب (۲۷ مهر) نگران هستند، چون با پایان تحریم‌های تسلیحاتی دست ایران بیش از پیش باز می‌شود. بدون شک آمریکا بسیار مایل است تا در واکنش به این اقدام فراقانونی خود ایران واکنش متقابل هیجانی نشان دهد اما ما نباید با اقدامات بی‌موقع خودمان بیش از پیش دست خودمان را ببندیم. این که ایران مکرر با هر مساله‌ای تهدید کند که از برجام خارج می‌شود، کارایی این تهدید را از بین می‌برد و ایران را به سمت اجرای چنین اقدام غلطی سوق می‌دهد.

منبع: روزنامه سازندگی