محسن‌هاشمی، رئیس شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران
با گذشت شش سال از رحلت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، زمان مناسب آن فرارسیده است که با عبور از احساسات و عواطف، به عمق دیدگاه‌ها و مبانی اندیشه ایشان توجه کنیم.
به‌ویژه آنکه امروز جامعه ما در شرایط بسیار خطیری به‌سر می‌برد و حجم انبوه نارضایتی انباشته در جامعه که در اعتراضات اخیر نمود یافت، در کنار مشکلات سخت اقتصادی کشور و تورم رکودی، زندگی عادی اکثریت جامعه را دچار اختلال نموده است به نحوی که بخشی از جامعه به‌خصوص نسل جوان نسبت به اصل انقلاب و توانایی جمهوری اسلامی برای حل مشکلات و تأمین یک زندگی حداقلی و طبیعی شبیه بسیاری از کشورهای منطقه با پرسش مواجه شده‌اند.
البته شاید این بحران را بتوان بحران دورة بلوغ نظام دانست و برخی این بحران را نتیجه دوری از اهداف و آرمان‌های انقلاب می‌دانند. در هر صورت دوران بلوغ وکمال هر نظامی، نیازمند نظریه و نظریه‌پردازی است تا بتوان فراتر از سعی و خطا، فراز و فرود و تصمیمات لحظه‌ای و مقطعی به آینده کشور نگاه کرد.
ویژگی منحصر بفرد آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، جامع الابعاد و جامع الاضداد بودن ایشان است، اکبر‌هاشمی رفسنجانی که از ۱۴ سالگی با حضور در حوزة علمیه قم، علوم دینی را در محضر اساتید بزرگ آن دوران فراگرفت، مجتهدی مأنوس به قرآن کریم و محققی مسلط در سیره نبوی و ائمه اطهار علیهم‌السلام بود، فعالیت در گروه‌های فرهنگی و مبارزات، موجب ایجاد ذهنیت تشکیلاتی و سیستماتیک برای وی گردید و فعالیت‌های اقتصادی که در جهت تامین معیشت و هزینه‌های نهضت وهمچنین پوشش مبارزات صورت داد، شناخت دست اول وعینی از اقتصاد خرد و واقعیت‌های بازار برای او فراهم آورد.
حضور در مناصب قانونگذاری در سطوح عالی، که از عضویت در حلقه نخست شورای انقلاب آغاز و به ریاست سه دوره مجلس شورای اسلامی، شش دوره مجمع تشخیص مصلحت نظام و ریاست و نایب رئیسی مجلس خبرگان رهبری و اصلاح قانون اساسی انجامید، از وی حقوق دان و کارشناسی مسلط به قانونگذاری پدید آورد.
قرار گرفتن در مسئولیت‌های فرماندهی جنگ و ریاست دولت نیز، وی را با معضلات و دشواری‌های تصمیم‌گیری و پیشبرد اهداف راهبردی کشور آشنا ساخت و در همه مسئولیت‌ها، ارتباطات رسمی با دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی موجب تسلط وی به حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی گردید.
حضور در ۱۴ رقابت سیاسی و آزموده شدن با صندوق‌های رای، وی را در حوزه سیاست خبره کرد و همه این ابعاد دکترین آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را برای اداره کشور در قالب دو کلید واژه «صلح و توسعه» شکل داد.
واژگانی که رهاورد شصت سال مجاهدت، مبارزه و مدیریت در بالاترین سطوح جامعه و نظام بود، این دکترین از سویی ریشه در استبداد و استعمار ستیزی او که از شخصیت نگاری امیرکبیر و ترجمه و نگارش سرگذشت فلسطین دارد و از سوی دیگر، در مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی از جوامع در حال توسعه و توسعه یافته در قاره‌های مختلف جهان.
مجموعه اطلاعات، مطالعات، اجتهاد و رهیافت‌های نظری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، موجب شکل‌گیری نظریه‌ای جامع نسبت به نیازها، اهداف و روش‌های اداره کشور در ذهن ایشان گردید که اگرچه فرصت نگارش و تدوین آن در قالب اثری مشخص را نیافتند اما اجزا و ابعاد مختلف آن را می‌توان در صدها نوشته، مصاحبه و سخنرانی ایشان به‌ویژه در دهه پایانی حیات آیت‌الله، که دوران جمع‌بندی و نتیجه گیری از تجربیات و نظرات ایشان بود، مشاهده کرد.
اکنون این آثار گرانسنگ به عنوان مکتب‌هاشمی در اختیار پژوهشگران و صاحب نظران است و می‌توان با بهره‌گیری از آن، بخشی از حلقه‌های مفقوده جامعه در تثبیت تحقق آرمان‌هایی نظیر صلح وتوسعه را تکمیل کرد.
در رابطه با مباحث مطرح در خاطرات روزنوشت ایشان نیز باید گفت: آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با نگارش مستمر و بی‌وقفه ۳۶ سال خاطرات روزنوشت، رکوردی دست نیافتنی را درمیان شخصیت‌ها و مقامات رسمی در جهان به خود اختصاص داده‌اند و طرح موضوعات کلیدی و نکات ناگفته تاریخی به‌صورتی مختصر و مفید اهمیت بیشتری نسبت به بعد کمی آن دارد.
طبیعتاً فرصت محدود ایشان، اقتضا نمی‌کرد آنگونه که باید به موضوعات فراوان و متعدد کشور، آن‌هم در مقاطعی حساس و پرفراز ونشیب در خاطرات بپردازند و به گزیده گویی بسنده می‌شده است، طبعاً پرداختن به نکات تکمیلی و تفصیلی این خاطرات موضوع جذابی برای محققین و مورخین بوده و خواهد بود.
برخلاف برخی نظرات که مدعی کم توجهی هاشمی به فرهنگ و رسانه شده اند، ایشان از ابتدای مبارزه، حوزه فعالیت خود را در رسانه متمرکز کردند و نشریات متعددی همچون مکتب تشیّع و بعثت را با کمترین امکانات در دهه سی و چهل منتشر کرده و پس از انقلاب نیز در دوره سازندگی منشأ تحول و مدرنیزاسیون در مطبوعات ایران و تأسیس روزنامه‌هایی نظیر همشهری و ایران و صدها مجله و نشریه گردید. ایشان در مصاحبه‌های تخصصی خود دیدگاه‌های پیشرو و مترقی خود در حوزه رادیو ـ تلویزیون را نیز طرح نموده‌اند.
پس از رحلت ایشان، مجموعه شش مصاحبه تخصصی و چالشی ایشان در چارچوب نظریه بنیادین و دکترین آیت‌الله برای اداره کشور با نام «صلح و توسعه» با مقدمه نگارنده منتشر شده که منبع و مجموعه‌ای قابل استفاده برای علاقمندان است.
مطالعه مصاحبه‌های فراوان ایشان با رسانه‌ها نیز نشان از شخصیت اهل گفت‌وگو، چالشگر و باز آیت‌الله هاشمی رفسنجانی دارد، آثاری که از قالب بیان نظرات یک مقام رسمی جدا شده و به دیالوگ و تحلیل و گفتگوی نقادانه نزدیک شده است. این آثار نشان می‌دهد که گفتگوکنندگان بر مبنای مطالعات و پژوهش‌های پیشینی و جهت رسیدن به دستاوردهای جدید، به مصاحبه پرداخته‌اند و آیت‌الله نیز از این روحیه کاوشگرانه و نقادانه استقبال کرده و به واکاوی ابعاد ناگفته و پاسخ به سؤالات جدید پرداخته‌اند.
در خاتمه امیدوارم آثار آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، اعم از کتب، مقالات، خاطرات، سخنرانی‌ها و خطبه‌ها و گفتگوهای ایشان مورد استفاده علاقمندان و پژوهشگران موضوعات تخصصی قرار گرفته و شاهد گام‌های بلندتری در حوزه تببیین، تحلیل، تدوین و نقد اندیشه‌های آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و سایر صاحب نظران جامعه باشیم. شاید با استفاده از تجربیات گذشته، گرهی از کلاف سردرگم امروز جامعه گشوده شود.
منبع:روزنامه اطلاعات