سیدمحمود علیزاده‌طباطبایی، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران

به دنبال جنگ‌های طولانی پس از اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی و ایجاد ناامنی در افغانستان، جمعیت انبوهی از مردم افغانستان به ایران مهاجرت کردند. زبان مهاجران افغانی، فارسی و پشتو است و تقریباً همه آنها مسلمان سنی یا شیعه هستند. امام خمینی (ره) نیروهای انقلابی را موظف کردند که مرزها را برای ورود مهاجران افغانی باز کنند. امام در یکیذاز سخنرانی‌های خود فرمودند: «آواره‌هایی که از افغانستان الان در ایران هستند و مشکلات زیادی دارند، البته ملت خیلی کمک می‌کند در همه این امور؛ لکن این‌طور نیست که کمک ملت کافی باشد... دولت متکفل و مسئول این امور است.... و همین‌طور میهمان‌هایی که داریم خب افغان هستند، مسلمان هستند.... بیچاره‌ها را از خانه‌هایشان دور کردند، مال‌شان را بردند و خودشان را فرستادند اینجا، خب باید چه کرد با اینها، نباید اینها را پذیرایی کرد؟ ما مسلمان هستیم، آنها هم مسلمانند. ما باید از آنها پذیرایی کنیم، خدمت کنیم به آنها ....» پس از بازشدن مرزها به روی مهاجران‌ افغانستانی جمعیت انبوه مهاجران بدون هیچ ضابطه‌ای وارد خاک ایران شدند و در استان‌های خراسان، تهران، اصفهان، یزد و قم ساکن شدند و مهاجران قانونی و غیرقانونی در طول این سال‌ها به گفته وزیر کشور نزدیک به ۴ میلیون نفر و براساس برآورد منابع بی‌طرف به نزدیک ۸ میلیون نفر رسیده است. یعنی نزدیک ۱۰ درصد جمعیت کشور را مهاجران افغانستانی تشکیل می‌دهند. با قدرت گرفتن مجدد طالبان در افغانستان هجوم مهاجران غیرقانونی به کشور شدت گرفت ولی بر اساس تصمیمات مقامات امنیتی در شماری از استان‌های کشور تردد اتباع افغانستان ممنوع اعلام شد. مهاجران قانونی افغانستان در ایران یا گذرنامه اقامتی دارند یا کارت آمایش و این دسته از مهاجران فقط حق تردد در استانی را دارند که در کارت آمایش ذکر شده است. حضور اتباع افغانستان در ۱۵ استان کشور به طور کامل ممنوع است و در ۱۲ استان هم محدودیت‌هایی برای حضور اتباع افغانستانی در نظر گرفته شده است ولی متاسفانه نظارت کافی بر تردد اتباع افغانی در مناطق ممنوعه وجود ندارد و انتظار می‌رود مردم برای اعمال قانون و جلوگیری از تردد اتباع افغانی در مناطق ممنوعه، نیروهای انتظامی و امنیتی را یاری کنند. طبق آمارهای رسمی، کارگران افغانستانی مجاز بیش از ۱۰ درصد بازار کار ایران را اشغال کرده‌اند و در مورد آن دسته از اتباع افغانی که به طور غیر مجاز در کشور حضور دارند، آمار دقیقی وجود ندارد و به رغم اینکه ممنوعیت به کارگیری اتباع خارجی در دستگاه‌های عمومی و دولتی و شرکت‌ها و پیمانکاران بخش خصوصی وجود دارد و ضمانت اجرای این قانون نیز حبس و جزای نقدی است، ولی متاسفانه به دلیل بهره‌و‌ری بالای کارگران افغانی و نداشتن بیمه، بخش بزرگی از ظرفیت کارگاه‌ها را اتباع افغانی غیرمجاز پر کرده‌اند و متاسفانه نظارت کافی در مورد اجرای قانون وجود ندارد. طبق قانون کار، اتباع خارجی فقط در مشاغلی که از طرف دولت تعیین شده و با داشتن مجوز کار و پروانه اقامت می‌توانند فعالیت کنند. یکی از مشکلاتی که مهاجران افغانستانی در ایران با آن مواجه بودند، به خصوص مهاجرانی که به صورت غیرقانونی وارد کشور شده‌اند، موضوع تحصیل فرزندان آنان بود ولی در سال ۱۳۹۴ مقام رهبری فرمودند: هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرینی که به صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند نباید از تحصیل باز بمانند و همه آنها باید در مدارس ثبت‌نام شوند. در حال حاضر تعداد دانش آموزان افغانی بیش از یک میلیون نفر هستند که به صورت مجانی در مدارس ایران به تحصیل اشتغال دارند. تحصیلات دانشگاهی برای اتباع افغانی در رشته‌های خاص مثل فیزیک اتمی، فیزیک هسته‌ای، فیزیک پلاسما، مهندسی پلاسما، مهندس ایمنی، مهندسی هوافضا، مهندسی تعمیر و نگهداری هواپیما، مهندسی هوانوردی، علوم نظامی، الکترونیک هواپیمایی، مراقبت پرواز، فناوری اطلاعات و خدمات درمانی ممنوع است. بر اساس آمارهای رسمی به‌رغم اینکه قریب ۱۰ درصد جمعیت کشور را مهاجران قانونی و غیرقانونی افغانستانی تشکیل می‌دهند ولی تعداد مجرمین افغانی که در زندان‌های جمهوری اسلامی هستند ۲ درصد آمار زندانیان را تشکیل می‌دهند و این آمار نشان می‌دهد بر خلاف فضاسازی رسانه‌ها، میزان جرائم در اتباع افغانی که به صورت قانونی یا غیرقانونی در ایران به سر می‌برند بسیار کمتر از اتباع ایرانی است. به رغم‌ ممنوعیت قانونی ازدواج اتباع افغانستان با اتباع ایرانی بدون اجازه دولت و پیش‌بینی مجازات حبس از یک تا سه سال برای ازدواج بدون مجوز، ولی میزان ازدواج زنان ایرانی با اتباع افغانستانی و زنان افغانستانی با مردان ایران رو به افزایش است و در سال ۱۳۹۹ آیین‌نامه اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی به تصویب دولت رسید. طبق ماده ۵ قانون مدنی ایران، اتباع خارجه از حقوق مالکیت اموال منقول مگر مواردی که دولت ممنوع کرده باشد، بر خوردارند ولی در ارتباط با مالکیت اموال غیرمنقول فقط اتباع خارجی که دارای اقامت دائم در ایران هستند، چنین حقی دارند، آن هم با محدودیت‌های در مورد تملک زمین، اراضی و معاون و تملک املاک مسکونی هم نیاز به اجازه رسمی دولت دارد. در زمان جنگ ایران و عراق بسیاری از مهاجران افغانستانی داوطلبانه جبهه اعزام شدند و بیش از دو هزار شهید و هزاران جانباز و اسیر تقدیم ملت ایران کردند. با گسترش جنگ سوریه داوطلبین افغانستانی زیر پوشش لشکر فاطمیون نقش موثری در قلع و قمع داعش داشتند. حضور اتباع افغانستان در ایران هم می‌تواند فرصت مناسبی جهت بهره‌وری از نیروی کار ارزان و توانمند و اقدامی بشردوستانه باشد که بارها مورد تقدیر مقامات سازمان ملل قرار گرفته است ولی ورود بی‌ضابطه و بی‌قاعده میلیون‌ها افغانستانی در این شرایط بغرنج اقتصادی می‌تواند تهدید برای امنیت ملی قرار گیرد. شرایط امنیتی کشور اقتضا می‌کنند همان حساسیتی که مراجع امنیتی نسبت به اتباع ایرانی دارند و چه بسا خیلی بیشتر از آن نسبت به اتباع خارجی داشته باشند. در سال ۱۳۷۶ به عنوان نماینده رئیس جمهور در ستاد مبارزه با مواد مخدر سفری به کشور پاکستان داشتم و در این سفر ملاقاتی با ژنرال بابر، وزیر کشور پاکستان داشتم. ژنرال بابر ارادت خاصی به مرحوم آیت‌الله هاشمی، رئیس جمهور وقت ایران داشت. من گلایه‌وار به او گفتم در طول سالیان گذشته هزینه مهاجرین افغانی بر دوش ایران بوده ولی با پیروزی طالبان منافع پاکستان تامین شده است. ژنرال بابر از من پرسید اهل کدام شهر ایران هستید؟ گفتم نطنز، دفترچه‌ای از میزش بیرون آورد. گفت: من دقیقا می‌دانم چه تعداد مهاجر قانونی و غیرقانونی افغنستانی در بادرود نطنز حضور دارند و می‌دانم چه تعداد از مردان افغانی با دختران بادرودی ازدواج کرده‌اند ولی شما آمار دقیقی از مهاجرین غیرقانونی در کشورتان ندارید و به نکته‌ای اشاره کرد که برای من وحشتناک بود، ژنرال بابر گفت: در زمان شا‌ه‌سلطان حسین صفوی که حکومت مرکزی رو به ضعف رفته بود از افغانستان حمله‌ای به ایران نشد بلکه محمود افغان توانست افغانی‌های مقیم ایران را سازماندهی کند و با فتح اصفهان حکومت مرکزی ایران را ساقط کند. امکان ممانعت از ورود افغانی‌ها بر کشور وجود ندارد، مرزها قابل کنترل نیستند و قانون اساسی و مبانی اخلاقی و دینی ما اجازه نمی‌دهد مانع ورود مسلمانانی که در کشورشان مورد ظلم قرار گرفته‌اند به کشور شویم ولی دستگاه‌های امنیتی و انتظامی باید در اجرای قانون سختگیر باشند. اجازه حضور به اتباع افغانستانی در مناطق ممنوعه ندهند و در سایر مناطق نیز اتباع خارجی را تحت نظارت دقیق قرار دهند. حضور اتباع افغانستانی در ایران اگر چه در افزایش تولید موثر است ولی سالانه بیش از ۵ میلیارد دلار یارانه غیرمستقیم به بیش از ۸ میلیون نفر اتباع افغانستانی تعلق می‌گیرد. این رقم یعنی ۲۵۰ هزار میلیارد تومان که این رقم از کل بودجه عمرانی کشور بیشتر است. آیا منافع اقتصادی حضور مهاجران افغانستانی قابل مقایسه با یارانه غیر مستقیم که به آنها تعلق می‌گیرد، هست؟ ما قدردان حضور نیروهای جان بر کف افغانستانی در دفاع از کشور در جنگ تحمیلی هستیم ولی منابع کشور متعلق به مردم کشور است. اگر اتباع خارجی بخواهند از این منابع بهره‌مند شوند باید حداقل معادل هزینه‌ای که برای کشور دارند، منافع داشته باشند. حاکمیت در تامین امنیت ملی و منافع ملی در ارتباط با حضور اتباع افغانستانی باید دقت لازم به کار برد.

منبع: روزنامه سازندگی