سعید گیتی آرا: در روزهای اخیر، صندوق بین المللی پول در گزارشی پیش بینی کرد که اقتصاد ایران در سال جاری 6درصد کوچکتر می شود. اما رئیس جمهور روحانی روز چهارشنبه بیست و هفتم فروردین اطمینان داد که از نظر اقتصادی و معیشتی وضعیت کشور امسال مطلوب و بهتر از پارسال خواهد بود. 

دولت برای مقابله با آسیب های اقتصادی ناشی از کرونا اقدامات زیادی انجام داده که از جمله می توان به درخواست برداشت مبلغ یک میلیارد یورو از منابع صندوق توسعه ملی اشاره کرد. درخواستی که با آنکه مورد موافقت رهبر انقلاب قرار گرفت اما از همان ابتدا با انتقاد مخالفین دولت روبه رو شد.

در همین رابطه، یک اقتصاددان ضمن نادرست خواندن گزارش اخیر صندوق بین المللی پول، درباره مخالفت ها با درخواست دولت در خصوص برداشت از صندوق توسعه ملی نیز گفت: بیشتر منتقدان هنگامی که دولت ناگزیر شد 33 هزار میلیارد تومان پول پرقدرت یعنی 250 هزار میلیارد تومان نقدینگی که معادل 14 درصد کل نقدینگی تاریخ ایران تا آن روز بود، ایجاد کند برای اینکه بحران موسسات مالی را حل کند، سکوت کردند. آنها این شائبه را پدید می آورند که مخالفت شان با اعطای اعتبار برای حل بحران کرونا بر مبنای کارشناسی نیست، بلکه رنگ سیاسی و جناحی دارد.

سعید لیلاز همچنین با اشاره به پیش بینی های غلط برخی ها در سال 98،اظهار کرد: اصلا بعید نیست مانند سال 98 که خیلی ها می‌گفتند رشد اقتصادی ایران منفی و کاهشی شدید خواهد داشت اما در نهایت مثبت شد، امسال هم رشد اقتصادی مثبت داشته باشیم.

آقای دکتر! صندوق بین المللی پول اخیرا در گزارشی اعلام کرده که اقتصاد ایران امسال 6درصد کوچکتر می شود. این در حالی است که گزارش های داخلی چنین موضوعی را تایید نمی کنند. چقدر می‌توان قاطعانه گفت که برآورد اخیر این صندوق نادرست است؟

نباید فراموش کنیم که الزاما برآوردهای صندوق بین المللی پول نمی تواند درست باشد. چون این صندوق دائما برآوردهای خود از روند اقتصاد جهانی را تعدیل می کند و نه فقط در مورد ایران بلکه در قبال بسیاری از کشورهای دنیا چنین کاری را انجام می دهد. هر بار که حادثه جدیدی اتفاق می افتد صندوق بین المللی پول نگاه های خود را تعدیل می کند. چنانکه ما از نیمه پاییز پارسال رشد اقتصاد بدون نفت مان مثبت بود، طوری که تا پایان سال کل عقب ماندگی رشد اقتصادی سال گذشته را حتی در حوزه نفتی نیز جبران کرد.

همانطور که من این مساله را قبل از شروع سال 98 پیش بینی کرده بودم، مجموع رشد اقتصادی ما در سال گذشته مثبت بود. هم به دلیل عملکرد درخشان بخش کشاورزی و هم به خاطر اینکه بخش صنعت موفق شد بیشتر نقص ها و کاستی های خود را از طریق رشد بسیار خوب خود در چهار پنج ماهه منتهی به پایان سال جبران کند.

حالا هم که ویروس کرونا کشور را درگیر خود کرده، پیش بینی اولیه من این بود که اگر تا اردیبهشت ماه طول بکشد دو تا سه درصد رشد اقتصادی ایران را خواهد خورد و اگر بر اثر جنگ لفظی میان روسیه و عربستان، قیمت نفت تحولات بزرگی را تجربه کند، طبیعی است که صندوق بین المللی پول هم در برآوردهای خود تجدیدنظر کند. 

بنابراین تصورم این نیست که برآورد صندوق بین المللی پول تحقق پیدا خواهد کرد. بلکه باید ببینیم این صندوق برآورد اخیر خود را براساس چه مفروض هایی بنا کرده است؟ اگر ماجرای کرونا بخواهد  تا پایان اردیبهشت و حتی حداکثر تا پایان خرداد طول بکشد به نظرم آثارش روی اقتصاد ایران بیشتر خواهد شد. حتی ممکن است طبق برآوردی که من داشته‌ام دو الی سه درصد یا شاید 4 درصد تولید ناخالص ایران از دست رود. ولی از سوی دیگر، امیدوار هستم که ما بتوانیم در مابقی ماههایی که از سال باقیمانده بخشی از این مسأله را در حوزه خدمات جبران کنیم. به نظرم در سال 1399 رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی و صنعت به ویژه در بخش ساختمان مثبت خواهد بود.

بازهم تکرار می کنم که تصورم این نیست که گزارش اخیر صندوق بین المللی برآوردی درست از وضعیت ایران در سال 1399 داشته است. زیرا معتقدم که رشد اقتصادی ایران مابین منفی 1درصد تا مثبت 1 درصد  برای سال 99 در نوسان خواهد بود. لذا من نیز مانند آقای رئیس جمهور معتقدم ارقامی نظیر منفی 6درصد برای رشد اقتصادی ایران اتفاق نخواهد افتاد. البته عدم تحقق این اعداد و ارقام بستگی به سیاست های دولت دارد و اینکه چقدر مجلس و سایر نهادها با دولت در این زمینه همکاری کنند.

اگر آقای روحانی درمورد هزینه کرد پول به ویژه برای فرودستان به منظور گشایش اقتصادی در سطوح بنگاه های اقتصادی مختلف به خصوص بنگاه های اقتصادی بزرگ، خسّت به خرج ندهد، معتقدم که حتی ممکن است اعداد رشد اقتصادی ایران مثبت شود. اصلا بعید نیست مانند سال 98 که خیلی ها می گفتند رشد اقتصادی ایران منفی و کاهشی شدید خواهد داشت اما در نهایت مثبت شد، امسال هم رشد اقتصادی مثبت داشته باشیم.

 آقای روحانی روز چهارشنبه اشاره کردند که شرایط اقتصادی ایران امسال مطلوب خواهد بود و دشمنان به دروغ تبلیغ می کنند که اوضاع اقتصادی ایران بدتر از گذشته خواهد شد. با توجه به اشرافی که به مسائل اقتصادی دارید به نظر شما این اظهارات تا چه اندازه می تواند برای مردم قابل قبول باشد که با وجود کرونا وضع اقتصادی آنها بهتر از سال گذشته خواهد شد؟

نباید فراموش کنیم که رشد اقتصادی الزاما به معنای رشد قدرت خرید مردم به خصوص در طبقات فرودست اجتماعی نیست. این مسأله به سیاست هایی علاوه بر تولید ثروت بستگی دارد. بنابراین ما وقتی حرف از رشد اقتصادی می زنیم در سطح کلان و به صورت کلی بحث می کنیم. توزیع ثروت مقوله دیگری است. ممکن است که رشد اقتصادی همراه با بهبود وضعیت مردم باشد یا نباشد، اما به نظرم وضع اقتصادی مردم به صورت کلی چندان بدتر از سال 98 نخواهد شد. به هر حال باید توجه داشته باشیم آسیبی که کرونا به اقتصاد ایران وارد کرده، کمتر از آسیبی است که به اقتصاد کشورهای غربی وارد ساخته است.

به طور کلی کرونا یکی از کمترین آسیب ها از لحاظ اقتصادی در جهان را و نه از لحاظ پزشکی به اقتصاد ایران وارد کرده است. از آنجا که هم بهره وری در اقتصاد ما پایین است و هم دارای اقتصادی منزوی هستیم، به طورکلی نسبت به کشورهایی مانند فرانسه، بریتانیا، آمریکا و یا حتی کشورهای حوزه خلیج فارس کمتر آسیب می بینیم. برای نمونه، وابستگی عربستان به صادرات نفت که الان تقاضای مربوط به آن در دنیا کاهش پیدا کرده به مراتب بیشتر از ایران است. از این رو باید سال بسیار سخت تری را نسبت به ایران برای عربستان پیش بینی کنیم.

وضعیت اقتصادی امارات نیز به خصوص دبی و ابوظبی بسیار وخیم تر از ایران خواهد بود. یعنی سقوط اقتصادی آنها وحشتناک تر است. به طوری که در آن کشورها امکان کودتای سیاسی هم وجود دارد. به هرحال این واقعیت که کرونا از لحاظ اقتصادی آسیب کمتری به ایران وارد می کند به همان دلایلی که مطرح کردم، ما را نجات خواهد داد و باعث می شود ضربه رویدادهای سال 99 به اقشار فرودست کمتر شود.

یک نکته دیگر که باید به آن اشاره کنم این است که سقوط جهانی قیمت نفت خام باید هرگونه پیشنهاد از طرف ایران برای مصالحه با آمریکا را کاهش دهد. باید برای مردم توضیح داده شود که ما در ماجرای برجام، هر آنچه که به لحاظ اقتصادی از این قرارداد انتظار داشتیم را سقوط قیمت نفت در سال های 94 و 95 از بین برد. به گونه ای که در سال 96 که بهترین سال پس از برجام بود، درآمد نفتی ایران چیزی حدود بدترین سال دوره تحریم یعنی سال 92 بود.

بنابراین، یک سوم شدن قیمت نفت، آثار دو الی سه برابر شدن صادرات نفت ایران را از بین برد. امروز نیز سقوط قیمت جهانی نفت خام به گونه ای است که اولا اصلا انتظار نمی رود که صادرات نفتی ایران ظرف دو سه سال آینده به دو و نیم میلیون بشکه در روز برسد. ثانیا اگر به این مقدار هم برسد هیچ بهره اقتصادی برای کشور به دنبال نخواهد داشت. از این رو، انگیزه یا اجبار ما برای مصالحه با آمریکا هرقدر هم که در سال گذشته محتمل بود، امسال باید رو به افول گذارد و ما نباید تصور کنیم که اگر مصالحه ای میان ایران و آمریکا صورت گیرد، وضعیت بهبود پیدا می کند.

 برای اینکه همه کشورهای دنیا در موقعیت بسیار وخیمی قرار دارند و مدتها طول می کشد که مصرف جهانی نفت خام به همان صدمیلیون بشکه در روزی بازگردد که هنگام شروع بحران کرونا بود. بنابراین با این چشم اندازی که وجود دارد بهترین کار این است که ایران به خود تکیه کند و مسئولین کشور نیز خود را آماده و مهیای تولید کنند و رویکردشان تنها به اقتصاد داخل باشد. چرا که اگر تا پیش از این چشم امیدی به مصالحه با خارج برای حل مشکلات وجود داشت، سقوط قیمت جهانی نفت خام، آن را از بین برد.

  

با توجه به توصیه ای که در خصوص تولید به مسئولین کشور داشتید، به نظرتان وضع تولید امسال چگونه خواهد بود؟

من به وضعیت تولید در کشور خوش‌بینم. وضعیت تولید ما از آبان و آذر پارسال در بخش صنعت خیلی بهتر شده است. اگر بحران کرونا اتفاق نیفتاده بود اعداد و ارقام مهمی را برای کل سال ثبت می کردیم، ولی همچنان امیدوارم که بعد از ماه مبارک رمضان این روند در ایران از سر گرفته شود. خوشبختانه تا به امروز بخش کشاورزی در ایران کمترین آسیب را از کرونا دیده است. بخش صنعت سنگین هم آسیب کمی دیده، اما در سایر بخش ها نیز با توجه به سیاست های حمایتی که دولت در پیش گرفته که به نظرم به موقع و مناسب بوده، خوش بینم که تابستان با رشدی مثبت برای اقتصاد ایران آغاز شود. لذا با وجودی که خیلی ها نسبت به وضع اقتصاد کشور بدبین هستند، من این بدبینی را ندارم.

آقای دکتر، با عنایت به برداشتی که دولت با موافقت رهبری از صندوق توسعه ملی برای مقابله با آسیب های کرونا انجام داد، به نظرتان هزینه هایی که دولت می خواهد در این راستا انجام دهد در چه حوزه هایی خواهد بود؟ آیا با این مبلغ می تواند خسارت های اقتصادی ناشی از کرونا را جبران کند؟

بله طبق قانون تا جایی که می دانم، موارد مصرف این برداشت از صندوق پیشاپیش مشخص شده است. یعنی از پیش یک قدرت خرید ریالی به دولت داده شده و موارد مصرف آن نیز مشخص است. اساسا این مبلغ باید برای احیای اقتصاد ایران در دوران پساکرونا به کار گرفته شود. به خصوص باید صرف معیشت فرودستان که به عقیده من بسیار مهم هستند، شود. این مساله ای فوق العاده مهم است.

معتقدم از امروز تا پایان ماه مبارک رمضان، حفظ معیشت فرودستان به ویژه در نقاط شهری بسیار مهم خواهد بود و بعد از آن به تدریج این منابع باید صرف حمایت از کسب و کارهای کوچک و همچنین کسب و کارهای بزرگ و شناسنامه دار و جاهایی شود که بیشترین ارزش افزوده و ثروت را تولید می کنند. به نظرم حتی اگر دولت آقای روحانی تا 250 هزار میلیارد هم برای این موارد خرج کند، از لحاظ اقتصادی با توجه به اقداماتی که سایر دولت های دنیا برای حمایت از اقتصاد خود در پیش گرفتند، مشکلی ایجاد نخواهد کرد.

پس از انتشار خبر برداشت این مقدار پول از صندوق توسعه ملی با موافقت رهبری توسط دولت شاهد مخالفت منتقدان دولت بودیم، به نظر شما دلیل این مخالفت ها چه بود؟

بیشتر این منتقدان هنگامی که دولت ناگزیر شد 33 هزار میلیارد تومان پول پرقدرت یعنی 250 هزار میلیارد تومان نقدینگی که معادل 14 درصد کل نقدینگی تاریخ ایران تا آن روز بود، ایجاد کند؛ برای اینکه بحران موسسات مالی را حل کند، سکوت کردند. آنها این شائبه را پدید می آورند که مخالفت شان با اعطای اعتبار برای حل بحران کرونا بر مبنای کارشناسی نیست، بلکه سیاسی و جناحی است و بی تردید این مساله می تواند انتقادها را کم اثر کند.

به نظر می رسد کسانی که این انتقادها را مطرح می کنند از منظری سیاسی دولت را متهم می کنند که چرا چنین برداشتی انجام داده است. ولی اگر بخواهیم از منظر اقتصادی و قانونی به این مساله نگاه کنیم، این پول در اختیار رهبری قرار گرفته و از کنترل دولت خارج است و تا دولت گزارشی روشن درباره نحوه مخارج آن به رهبری ارائه نکند، چنین امکانی برای برداشت نخواهد داشت. از سوی دیگر، اصلا ماهیت این صندوق برای چنین مواقعی است که مانند دوران وفور ارز خود را صرف واردات تخم مرغ شانسی و انگور و سیب و سنگ قبر از چین نکنیم و برای دوران عسرت و تنگدستی نگه داریم تا بتوانیم از آن استفاده کنیم.

به صراحت می‌گویم به نظر می رسد از حمله مغول به این طرف، ایران هرگز چنین تحت فشار نبوده است. بنابراین اگر یک مورد مصرف در تاریخ ایران برای استفاده از منابع صندوق توسعه ملی وجود داشته باشد، امروز است. و مورد مصرف مناسب آن هم همین کاری است که دولت برای تامین معیشت تنگ دست ترین اقشار جامعه در پیش گرفته است. سربسته به دوستانی که از لحاظ سیاسی سعی بر فشار آوردن به دولت می کنند، می گویم؛ باید ثبات و آرامش و حکومتی باشد که آنها بتوانند برای رسیدن به صندلی قدرت سر و کله هم را بشکنند.

اگر منتقدان به این موضوع فکر کنند آن وقت ممکن است با احتیاط بیشتری چنین پرسش هایی را مطرح کنند. من نیز معتقدم که بسیار مهم است که دولت منابع خودش را کجا هزینه می کند یا چقدر از آن منابع را ریخت و پاش می کند؟ من نیز باور دارم که ما در گذشته چه دولت آقای روحانی چه احمدی نژاد ممکن است به خوبی و با دقت از منابع ارزی حفاظت و مراقبت نکرده باشیم. و من این حرف ها را همان موقع که چنین مسائلی اتفاق افتاد بیان کرده ام.

اما همان موقع یعنی در نیمه اول سال 97 که من از دولت آقای روحانی انتقاد می کردم، انتقادم از روی شفقت بود نه با این هدف که بخواهم پستی بگیرم یا به منفعتی سیاسی برسم. از این رو، اگر چنین انگیزه ای در میان منتقدین وجود داشته باشد، صرف انتقاد هیچ اشکالی ندارد حتی اگر غیرمنصفانه باشد.

واقعیت اینجاست که این منابع باید صرف تامین معیشت فرودستان شهری در وهله اول و کسبه خرده پا در وهله دوم و در مرحله سوم صرف رشته تولیدی شده که می تواند منجر به رونق تولید در کشور شود. حتی اگر برای این کار نیاز به دو الی سه برابر مبلغی باشد که دولت درخواست کرده است، بازهم اشکالی ندارد.

به عنوان سوال آخر، اگر سعید لیلاز بخواهد به صورتی کلی وضعیت اقتصادی کشور را در آستانه ورود به دومین ماه سال 99 برای اقشاری که چندان با اعداد و ارقام مرسوم اقتصاد سروکار ندارند، ترسیم کند چه توضیحاتی ارائه می دهد؟

موقعیت فعلی ما بسیار دشوار است، اما آینده به این دشواری نخواهد ماند و روشن تر است. منظورم از آینده نیز 5 یا 10 سال آتی نیست، بلکه مربوط به آخر امسال است. اگر نظام جمهوری اسلامی در برابر ایالات متحده آمریکا ایستادگی نکند، چشم انداز اقتصادی تیره تر از امروز خواهد شد. شما نگاه کنید به وضع کشورهایی که نه تنها هیچ چالشی با آمریکا ندارند بلکه جزو متحدان منطقه ای آن هستند. مانند مصر، عراق، عربستان و کشورهای آمریکای لاتین و آسیای جنوب شرقی و... این ها همه کشورهایی هستند که در قعر بحران های اقتصادی دست و پا می زنند.

بنابراین، بحران اقتصادی جاری موضوعی نیست که مختص به ایران باشد و مسأله ای هم نیست که با کوتاه آمدن یا مصالحه با آمریکا حل و فصل شود. مسائل اقتصادی ما چنانکه هم در دوران تحریم نشان داده شد و هم قبل آن، مسائلی داخلی هستند. مساله فساد، سوءمدیریت، عدم انسجام در کشور و فقدان بهره وری و... جز این مسائل هستند. آنچه واقعیت نشان می دهد؛ فشاری که اقتصاد ایران تاکنون تحمل کرده و تحت آن دوام آورده بیشتر شبیه معجزه بوده است. زیرا هیچ کشوری در دنیا ممکن نبود در موقعیت ایران قرار بگیرد و توان ایستادگی داشته باشد.

باید بگویم که اصل بحران را پشت سر گذاشته‌ایم و اگر بحران کرونا نبود سال 99 بسیار بهتر از سال 98 آغاز می شد، ولی به هرحال بحران کرونا از کنترل همه خارج بود و شواهد هم نشان می دهد که عملکرد مسئولان ایران در مبارزه با ویروس بدتر از بیشتر کشورهای دنیا نبوده است. به نظرم ما جزو کشورهای نسبتا موفق در مبارزه با کرونا بوده ایم. با اینکه شرایط کنونی ما بسیار دشوار است اما اگر انتقاد مشفقانه کرده و از سیاست های خوب به روشنی حمایت کنیم، این احتمال وجود دارد که از ابتدای تابستان، وضع اقتصادی روبه بهبود رود و من نسبت به این مساله بسیار خوش‌بینم.

منبع: سایت جماران