در یک قدمی توافق و احیای برجام هستیم. دیپلمات‌های انگلیسی و فرانسوی از اتمام پایان کار خودشان در وین سخن گفته‌اند اما هنوز ایران پایان مذاکرات را اعلام نکرده است. گویا قرار است بعد از سفر آقای گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که امروز به تهران می‌آید، خبر توافق اعلام شود. با این حال مهمترین سئوال این است که آیا ایران و ستاد اقتصادی دولت سیدابراهیم رییسی، آماده چنین اتفاق مهمی هستند و می‌توانند از میوه اقتصادی احیای برجام خوشه‌چینی کنند؟ سیدحسین مرعشی دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی ایران در گفت‌وگو با سازندگی به این موضوع پرداخته است.
** ظاهرا ایران و کشورهای غربی در قدم آخر احیای برجام هستند؟
ایران و کشورهای چهار به علاوه یک و در آینده نزدیک پنج به علاوه یک، به تفاهم نهایی درباره برجام نزدیک شده‌اند و می‌توانیم از الان درباره شرایط بعد از احیای برجام یا به قول مدیران جدید کشور رفع تحریم‌ها گفت‌وگو کنیم.
** چالش‌های پیش روی مذاکره‌کنندگان این دور در مقایسه با دولت حسن روحانی چه بود؟
اولین موضوع قابل توجه در این دور از مذاکرات، برای احیای برجام این است که؛ احیای برجام با چالش سیاسی مهمی در کشور رو به رو نیست زیرا در دولت قبل و بعد از توافق برجام شاهد شکاف‌هایی در عرصه سیاسی ایران بودیم که طی آن دوستانی که خود را از اصلاح‌طلبان به نظام و رهبری نزدیک‌تر می‌دانستند درباره برجام اطلاعات نادرستی به جامعه منتقل کرده و در این زمینه هم بهانه‌جویی‌هایی داشتند و در نتیجه برجام را خیانت معرفی می‌کردند.
در حالی که توافق برجام سندی نبود که دولت حسن روحانی به عنوان رییس جمهور سابق و تیم مذاکره‌کننده که شامل آقایان ظریف، عراقچی و تخت‌روانچی بود، آن را احیا کرده باشند، بلکه برجام سندی بود که پس از اینکه برای بررسی به مجلس دهم فرستاده شد، نمایندگانی که اکثرا طیف اصولگرا بودند آن را تصویب کردند، همچنین شورای نگهبان هم که مقیدترین به نظام و اصولگرایی است مصوبه مجلس را تایید کرد.
به رغم این شرایط متاسفانه کسانی که خود را به نظام نزدیک می‌دانستند کارشکنی بسیاری کردند و علاقمند بودند که برجام را سندی ضعیف و سازشی مخالف منافع ایران معرفی کنند.
حالا احیای برجام در شرایطی اتفاق می‌افتد که مجلس و دولت در دست نیروهای نوانقلابی جدید است و درست است که نام این دور از مذاکرات را رفع تحریم‌ها گذاشته‌اند اما نام درست آن همان احیای برجام است و در واقع مذاکراتی است برای بازگشت ایران و آمریکا به برجام و به معنای درست‌تر برگشت آمریکا به برجام و بازگشت ایران به تعهدات ناشی از توافق برجام می‌توان آن را نام‌گذاری کرد.
در این میان از یک طرف دیگر کسی نمی‌تواند بهانه‌گیری کند چون مذاکرات جدید را خودشان مدیریت می‌کنند و از سوی دیگر دوستان اصلاح‌طلب و میانه‌رو هم که از همان زمان تصویب برجام با آن موافق بودند و آن را سند افتخاری برای خارج کردن کشور از ذیل اصل هفتم شورای امنیت و سازمان ملل می‌دانستند الان همچنان مدافع آن هستند و با آن مخالفتی ندارند. پس اولین موضوعی که در احیای برجام اتفاق می‌افتد اجماع سیاسی نسبتا گسترده در ایران است که برای تایید سند احیای برجام و استفاده از دستاوردهای این سند رخ داده است.
** برخی تحلیلگران اینگونه پیش‌بینی می‌کنند که با روی کار آمدن دولت جمهوری‌خواه و روی کار آمدن یک راست افراطی مانند ترامپ در آمریکا باز هم آینده برجام به خطر خواهد افتاد، آیا چنین پیش‌بینی‌هایی می‌توانند درست باشند؟
در پاسخ به این پرسش باید به این نکته توجه کرد که ملت ایران هزینه‌های سنگینی را در این سال‌هایی که دونالد ترامپ، رییس جمهور سابق آمریکا اشتباه تاریخی را مرتکب و از برجام خارج شد پرداخت کرد. در این سال‌ها مردم برای حداقل سه سال متوالی تورم بالای ۴۰ درصد را تحمل کردند اما در مقابل این هزینه‌ها دستاورد مهمی حاصل شده و آن هم این است که آن کشوری که از برجام خارج شده بود دوباره اظهار تمایل کرد که به برجام بازگردد و آنها خود را آماده بازگشت به چارچوب برجام می‌دانند.
در نتیجه صلابت مردم ایران و نظام جمهوری اسلامی امکانی را فراهم می‌کند که خلاف برخی تحلیل‌ها است که در محافل داخلی و خارجی درباره آن بحث می‌شود مبنی بر اینکه اگر رییس جمهور بعدی آمریکا جمهوری‌خواه باشد باز هم از توافق برجام خارج خواهد شد و این تحلیل درست نیست. زیرا درسی که ملت ایران به طرف‌های آسیایی، اروپایی و آمریکایی داد آن قدر سنگین بود که تصور من این است که دیگر هیچ رییس جمهوری در آمریکا در آینده نمی‌خواهد با برجام شوخی کند و برجام بعد از احیا، سندی ماندگار است. در نتیجه چنین توافق و دستاوردی می‌توان در چارچوب آن باقی مسائل را در مباحث هسته‌ای و دیگر موارد ساماندهی کرد.
** به نظر شما دولت آقای رییسی و تیم اقتصادی او آماده احیای برجام هستند و چه راهکاری را برای پس از توافق وین باید در اولویت قرار دهند؟
در ابتدا باید به درسی که در آن دو سالی که آقای روحانی از مزیت‌های برجام برخوردار بود گرفتیم، توجه کنیم و باید به دولت آقای سیدابراهیم رییسی این درس را منتقل کنیم؛ پس از احیای برجام برای توسعه اقتصادی و استفاده مناسب از منابع ارزان‌قیمت خارجی برای انتقال تکنولوژی به ایران و گرفتن سهم از بازارهای کشورهای صنعتی نمی‌توان به سیستم بروکراسی موجود ایران که متاسفانه بسیار ناکارآمد است، تکیه کرد. دولت و شخص آقای رییسی باید توجه کنند که حسن روحانی با همه اینکه علاقمند بود از مزیت‌های برجام برای توسعه اقتصادی ایران و حل مشکلات مردم بهره ببرد اما به دلیل اینکه در اجرای این برنامه‌ها به سیستم بروکراسی ایران کار را ارجاع می‌داد، دستاورد شایسته و بزرگی نداشت. بنابراین آقای رییسی برای آن‌که از میوه اقتصادی احیای برجام خوشه‌چینی کند و بهره ببرد، باید متوجه باشد نظام بورکراسی کشورها فلج‌کننده است. باید از آنچه در دولت آقای روحانی رخ داد تجربه کسب کنیم و درس بگیریم. به همین دلیل به دولت آقای رییسی توصیه می‌کنم که برای استفاده از فضای پس از احیای برجام باید مسیر سریعی را طراحی کند و نظام بروکراسی کشور را برای کارهای عادی کشور بگذارد. برنامه‌هایی که باعث جهش اقتصادی ایران پس از توافق می‌شود، باید در یک مسیر سریع‌تری تعیین شوند. باید سازوکارهای راحت و روان‌تری پیشنهاد شود تا کشور بتواند یک سال پس از احیای برجام، حداقل ۵۰۰میلیارد دلار در پروژه‌های صنعتی مانند صنایع بالادستی مانند نفت، گاز، پتروشیمی، فولاد و فلزات و سایر رشته‌های صنعتی ایران سرمایه‌گذاری‌های وسیعی انجام دهد. چنین حجم کاری با جهان صنعتی، پشتوانه خوبی برای حفظ برجام و توافق جدید خواهد بود. امیدوارم که دولت ایران نه با تکیه بر وزرای کم‌تجربه و سیستم‌های اداری بسیار ناکارآمد بلکه براساس جامع‌نگری به مدیران و کارشناسان باتجربه کشور و طراحی مسیر سریع زمینه را برای استفاده ملت ایران از این توافق فراهم کند.
** نگاه به غرب و شرق را پس از احیای برجام چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ما باید به شرایطی فکر کنیم که همه قدرت‌های صنعتی دنیا در رقابتی که منافع ملی ما را حداکثر می‌کند در اقتصاد ما حضور داشته باشند. البته به نظرم اولویت همکاری ما همچنان با چین خواهد بود به این دلیل که کشور چین بیشترین مازاد منابع را دارد و به لحاظ انگیزه‌ای هم قوی است و ما هم چارچوب توافق ۲۵ ساله را با چین داریم و به رغم اینکه اولویت همچنان به چین است اما مدیران کشور باید توجه کنند که حتی اگر سیاست ما کار با چین باشد، ژاپن، هند و کره جنوبی در آسیا و کشورهای صنعتی در اروپا مانند آلمان، فرانسه و انگلیس و از سوی دیگر امریکا باید در سبد همکاری‌های ما حضور داشته باشند. زیرا اگر ما بخواهیم که چینی‌ها هم راحت با ما کار کنند این اتفاق زمانی خواهد افتاد که برگی به نام حضور شرکت‌های آمریکایی در بازار ایران در سبد برگ‌های دولت‌های ایران وجود داشته باشد.
** برخی می‌گویند، جنگ اکراین یک برگ برنده برای ایران بود. زیرا به علت وقوع این جنگ توسط پوتین، کشور روسیه زیر فشار تحریم‌های بزرگی قرار گرفت و می‌گیرد. در چنین شرایطی آیا این امکان وجود دارد که ایران به جای روسیه نفت و گاز خود را به کشورهای اروپایی صادر کند و جایگزین روسیه شود؟
در این مورد باید به این نکته توجه کرد که به طور طبیعی چون قیمت نفت در حال افزایش است شرایط برای صادرات نفت ایران خود به خود فراهم خواهد شد.
اما در بحث روسیه ما باید موضعی دو وجهی داشته باشیم زیرا از یک طرف از هر نوع لشگرکشی و گسترش حوزه نفوذ با اتکا به نیروهای نظامی و تهاجم موافق نیستیم و خودمان قربانی تجاوز صدام، رییس‌جمهور پیشین عراق بودیم و هستیم و به هیچ‌وجه ملت، نیروهای سیاسی و نظام جمهوری اسلامی ایران موید هیچ لشگرکشی در هیچ جای دنیا نیست و می‌توانیم تاکید کنیم براینکه کشورها با گفت‌وگو مسائل خود را حل کنند.
اما دومین مساله‌ای که در مورد روسیه به آن تاکید داریم این است که حتما ما خوی آمریکایی‌ها و اروپایی برای تحریم را مخل چرخش آزاد منابع و اقتصاد دنیا می‌دانیم بنابراین ما به عنوان کشوری که از تحریم‌های اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها ضربه خورده است از تحریم روسیه راضی نیستیم و توصیه می‌کنیم که روسیه و غرب مسائل خود را به گونه‌ای حل کنند که اقتصاد آزاد در معرض خطر قرار نگیرد. بنابراین ما از اینکه به دلیل تحریم روسیه شرایطی برای بازار نفت کشور آماده شود رضایتی نداریم بلکه در مقابل ما در رقابت می‌توانیم یکی از تامین‌کنندگان مهم انرژی اروپا باشیم.
منبع: روزنامه سازندگی