احمد نقیب زاده، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران
درباره گزارش جدید آژانس انرژی اتمی به نظر می‌رسد زنگ خطرهایی مبنی بر آغاز دور جدید از روابط ایران و آژانس را شاهد باشیم. چرا که از یک سو ایران در حال قدم برداشتن در مسیر کاهش تعهدات هسته‌ای خود در برجام است و طبیعی است که گزارش‌های آژانس از این به بعد حاوی مطالبی خلاف نکات مثبت دفعات قبل باشد و از سوی دیگر تغییر ریاست این نهاد در پی فوت ریاست قبلی آن، نفوذ آمریکا در این نهاد بین‌المللی را تقویت کرده و چاشنی رفتارهای سیاسی سازمان انرژی اتمی از این به بعد بیشتر می‌شود. طبیعی است که از این به بعد گزارش‌ها بیش از آنکه مبنای فنی و کارشناسی داشته باشد، با رویکردهای سیاسی خواهد بود.
با توجه به رویه‌ای که کاخ سفید در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ در قبال ایران در پیش گرفته است، طبیعی است که واشنگتن بیش از پیش تلاش جدی خواهد داشت که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به عنوان یک مرجع ذی‌صلاح به سمتی بکشاند که پرونده فعالیت هسته‌ای ایران، ابعادی سیاسی و امنیتی پیدا کند و به این واسطه اروپایی‌ها را نهایتاً به سمت ارجاع پرونده فعالیت‌های هسته‌ای به شورای امنیت و بازگشت تحریم‌ها بکشانند.
گزارش تازه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران، حاوی چند نکته روشن است و از ابتدایی که این منتشر شد، واکنش‌ها به آن قابل پیش‌بینی بود. در این گزارش اعلام شده که ذخایر و سطح اورانیوم غنی‌شده ایران فراتر از توافق صورت‌گرفته در برجام است و هم‌چنین مطرح کرده است که ایران اجازه دسترسی به سه مکان را فراهم نکرده و درباره پرسش‌های آژانس پیرامون مواد هسته‌ای اعلام نشده، همکاری قابل توجهی نداشته است. یکی از این مکان‌ها همان تورقوزآباد است که نخستین بار نتانیاهو درباره آن سخن گفت. از سوی دیگر گروسی مدیرکل آژانس نیز هشدار داده که در صورت عدم همکاری ایران با آژانس، با بحران جدید همراه خواهیم شد؛ موضوعی که با واکنش ایران نیز روبه‌رو شد و غریب‌آبادی سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در این باره اظهار داشت که ایران در حال جلوگیری از ایجاد یک بدعت غیراصولی و خطرناک در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز در اظهاراتی بیان داشت که جمهوری اسلامی ایران دلایل قوی برای پاسخ ندادن به سؤالات و درخواست‌های غیرمبنایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد. واقعیت این است که از زمانی که آمانو، رئیس فقید سازمان انرژی اتمی فوت کرد، هم رژیم صهیونیستی و هم آمریکا تلاش جدی برای تعیین و نفوذ در بحث ریاست این سازمان داشتند. حالا تحت همین نفوذ است که آژانس داستان جدید نظارت‌های تازه را مطرح کرده است.
بر اساس توافق‌های صورت‌گرفته در برجام، پروتکل الحاقی و پادمان، ایران تمام دسترسی‌های قانونی را به بازرسان آژانس داده و این به تایید گزارش‌های پیاپی آژانس در گذشته نیز رسیده است. اما این که آژانس تصمیم بگیرد به جای طی مراحل فنی به ادعاهای یک‌طرفه اسرائیل رسیدگی کند، خارج از کارکرد آژانس و یک نهاد ناظر بین‌المللی است که بازرسی طبق چارچوب‌های تعریف‌شده یک نهاد را از موضوع «نظارت» به مسئله «تجسس» تغییر می‌دهد.
این بدعت غیرقابل‌قبول خارج از وظایف آژانس است. اگر بنا باشد که آژانس خودش را مکلف به رسیدگی به هر ادعایی از سوی دیگران کند و از کشورها انتظار پاسخگویی داشته باشد، وارد گود یک بازی سیاسی شده و به جای پیروی از الگوی سازمانی و فنی خود، باید هر روز به شکیات یک کشور به کشور دیگری رسیدگی کند و پایانی بر این کنکاش‌ها و اتهامات نخواهد بود.
ایران به‌واقع مبنای همکاری دارد، مشروط به آنکه معیارها و انگیزه‌های سیاسی در گزاش‌ها و رفتارهای آژانس کنار گذاشته شود. همیشه راه‌هایی برای رسیدگی به اختلافات فنی با زبان حقوقی و متناسب وجود دارد.
آمریکا در شرایط جدید از یک طرف آژانس را وارد پروژه بحران‌سازی کرده است و از طرف دیگر کشورهای اروپایی حاضر در برجام را تحت فشار قرار می‌دهد. آلمان، فرانسه و انگلستان به عنوان اعضای حاضر در توافق هسته‌ای، در مقابل فشارهای آمریکا توان عملیاتی ندارند و نمی‌توانند قدمی در راستای احیاء برجام بردارند. در این میانه اروپا سعی دارد با وقت‌کشی در راستای ممانعت از تصاعدی شدن تنش گام بردارد. در مقابل ایران نیز باید در هر گام و اظهارنظر همین رویه را در دستورکار قرار دهد. ایران ملزم به اجرای درخواست‌های غیرفنی و سیاسی آژانس نیست، اما رویه تنش‌زایی نیز به نفع تهران نخواهد بود.
منبع: روزنامه سازندگی