محسن هاشمی، رئیس شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران و شورای شهر تهران
واژه توســعه کــه در ادبیات فارســی به‌عنــوان ترجمهDevelopment به کار می‌رود در ســال‌های اخیر به موضوع دیگری برای منازعه سیاسی جناح‌ها تبدیل شده است. یک جناح توســعه را موضوعی ماهیتا غربی و انحرافی می‌داند و جناحی دیگر رقبا را به مخالفت با توسعه یا گرایش به‌سوی توسعه تک‌بعدی متهم می‌کند. اما در شرایط دشوار اقتصادی امروز جامعه که اکثریت شهروندان، معیشت، سرمایه و سفره خود را در خطر می‌بینند، نیاز به توسعه بیش از گذشته میان آحاد جامعه فراتر از تفاوت در سلیقه‌های سیاسی و فرهنگی احساس می‌شود و اگر مجموعه حاکمیت و نخبگان نتوانند در این موضوع به اجماع برسند، طبیعتا نخواهند توانست این نیاز ضروی جامعه را تامین کنند.
توسعه یا پیشرفت
واژه توسعه در ادبیات مدیریت، تنها یک کلمه نیست بلکه مجموعه‌ای از مفاهیم و اجزا را به همراه دارد. توســعه نوعی تکامل و حرکت به سوی کمال و بهبود در سازمان یا حکمرانی است. توسعه بایست مبتنی بر عملکرد و پیشرفت در برنامه و رشد حاصله از آن باشد، بنابراین نمی‌توان پیشرفت را رقیب یا جایگزین توسعه نامید. پیشرفت ذیل و در جهت تحقق توسعه براســاس برنامه تدوین شده شــکل می‌گیرد و رشد حاصل حرکت از وضعیت موجود به مطلوب است.
توسعه تک‌بعدی یا متوازن
توســعه مطلوب طبیعتا متعادل، متوازن و پایدار اســت. توســعه متعادل در بردارنده مفهوم تحقق عدالت در مســیر توسعه است که در آن توسعه شامل اقشار کم‌برخوردار جامعه نیز بشــود. توسعه متوازن بر توسعه در همه حوزه‌های جامعه تاکید دارد نه به‌صورت تک‌بعدی در اقتصاد، سیاست، فرهنگ یا حوزه اجتماعی و ســرانجام توسعه پایدار بر تداوم توسعه و سازگاری آن با محیط تاکید دارد و شتاب گرفتن مقطعی روند توسعه به بهای ناسازگاری و آسیب‌رسانی به محیط و منابع را نفی می‌کند. در اینکه یک توسعه مطلوب بایست دربردارنده این ســه ویژگی باشد، تردیدی نیست اما آیا در فرایند توسعه، اولویت‌بنــدی و ایجاد تقدم و تاخــر در جهت تحقق اهداف بایست نفی شود؟
تخریب دستاوردهای دوره سازندگی
بخشی از دو جناح سیاسی کشــور سال‌هاست که برای ایجاد محبوبیت و دفاع از خود به تخریب دستاوردها و عملکرد دوره سازندگی می‌پردازند. گروهی توسعه دوران سازندگی را غربی و حاصل از نسخه‌های جهانی توصیف می‌کنند و گروهی دیگر بر تک‌بعدی بودن این توسعه در حوزه اقتصاد و بی‌توجهی به حوزه‌های سیاست و فرهنگ اشاره دارند.
واقعیت چیست؟
هرچند که شرایط فعلی اقتصاد ایران، به دالیل مختلفی از جمله تحریم‌های بی‌سابقه و فقدان ذخائر کافی ارزی همزمان با رکود داخلی و جهانی، شاهد آشفتگی بی‌سابقه‌ای است اما در بررسی عملکرد گذشته دولت‌ها، دوران سازندگی، مهمترین دوره توسعه در دوران جمهوری اسلامی محسوب می‌گردد و پایه‌گذاری پیشــرفت اقتصادی کشور در این دوره به اندازه‌ای عمق و استحکام داشت که کاهش شدید درآمدهای نفتی نیز با وجود اثرات مقطعی نتوانست روند کلی رشد کشور را در این دوران متوقف کند و با ثبت رشد متوسط بیش از 5 درصدی، نه‌تنها بخش بزرگی از خســارات و ویرانی‌های دوران جنگ تحمیلی بازسازی شــد بلکه گام‌های مهمی در روند صنعتی شدن و پیشرفت کشــور و کاهش وابستگی برداشته شد که دوران سازندگی را می‌توان تداوم عملکرد دوران سازندگی در حوزه اقتصاد دانســت که با افزایش درآمدهای نفتی و به ثمر رســیدن پروژه‌های زیربنایی دوران ســازندگی، کشور به نرخ رشــد متوسط حدود 6 درصدی رسید و خودکفایی کشور در حوزه‌های راهبردی و کاهش وابستگی به خارج از مهمترین اهدافی بود که در دوران سازندگی تحقق یافت.
سازندگی متعادل و متوازن و پایدار
بخش بزرگی از عملکرد دولت سازندگی مختص به اقشار محروم و کم‌برخوردار جامعه بود. از اینرو محرومیت‌زدایی در این دوران را که در حوزه‌های بهداشــت و سلامت، آموزش و توســعه زیرساخت‌های فرهنگی در حاشــیه‌ها و روستاها و تســهیلات رفاهی نظیر نیرورسانی به مناطق محروم صورت گرفت، می‌توان به‌عنوان الگویی موفق از توســعه متعادل در جهان سوم ارائه کرد. در حوزه فرهنگ و سیاست نیز گسترش نظام آموزش عالــی از طریق افزایش ظرفیت دانشــگاه‌ها و تاسیس دانشگاه آزاد اسـلامی، تاثیر ماندگار و درازمدت در فرهنگ و آگاهی اجتماعی برجا گذاشت.
راهبرد توسعه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی
توسعه از نگاه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، مبتنی بر تحقق رفاه و فراهم کردن لوازم و بسترهای رشد برای انسان بود. در این مســیر طبیعتا اولویت بر تامین زیرساخت‌ها و حداقلی از معیشت برای همه اقشار جامعه بود اما این هدف تنها با افزایش تولید و ایجاد ثروت محقق می‌شد، نه نگاه‌های سوسیالیستی به اقتصاد که با شعار عدالت، تنها به توزیع فقر می‌انجامد و کمبود منابع به ایجاد رانت برای گروه‌های قدرت منجر می‌گردد. در راهبرد آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، عدالت مکمل توسعه است و نمی‌توان با شــعار عدالت، توسعه را نفی کرد و در این مسیر نظارت نیز باید به‌عنوان ابزاری برای رفع موانع توســعه تبدیل گردد نه به‌عنوان سیســتمی برای مچ‌گیری، کاهش رقابت و افزایش کنترل به ایجاد رانت می‌انجامد و برای کاهش فســاد نیازمند از بین بردن زمینه‌های رانت و امتیازات ترجیحی هستیم وگرنه نهادهای نظارتی خود به محلی برای توزیع رانت تبدیل می‌شوند.
اولویت معیشت مردم بر اختلافات سیاسی
آیت‌الله هاشــمی رفسنجانی، از مهمترین راهبران توسعه سیاسی در دهه نخست انقلاب بود، اما دامن زدن به اختلافات سیاســی و ایجاد تنش در حاکمیت را عامــل ایجاد اختلال و حتی توقف توسعه می‌دانســت و به همین علت با اولویت دادن به اقتصاد و معیشــت مردم، حوزه فرهنگ و سیاست را در اولویت بعد قرار داد و امروز که پس از گذشــت 42 سال از انقلاب اسلامی، به دلیل بحران اقتصادی و اختلال در معیشت عمومی، حوزه‌های فرهنگ و اقتصاد نیز با چالش‌های عمیق و بی‌سابقه‌ای مواجه شده‌اند، صحت این اولویت‌بندی بیش از پیش آشکار شده است. بنابراین بایست با برنامه راهبردی دقیق واقع‌گرایانه و عمل‌گرایانه، نقشه راه روشنی برای عبور جامعه از این وضعیت متلاطم و حل مشــکالت طاقت‌فرسای مردم طراحی و اجرا کرد. پرداختن به الزامات این راهبرد از فرصت کنونی خارج است و نیازمند نوشته‌های دیگری است.
منبع: روزنامه سازندگی