جهانبخش خانجانی، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی
در سلسله یادداشت‌هایی که در باب ضرورت توجه به نشاط سیاسی در جامعه در این ستون نوشته‌ام، در آخرین مبحث تاکید کردم که وقتی یک جامعه افسرده توان تغییر و انجام وظیفه خود را ندارد، مسیر توسعه‌طلبی را نیز نمی‌تواند طی کند. فراموش نکنیم جامعه‌پذیری سیاسی، ایجاد یک نوع همگرایی و همدلی و همذات‌پنداری بین مؤلفه‌های مؤثر در جامعه اعم از فرهنگی، سیاسی و اجتماعی توسط آحاد آن جامعه است.
اگر جامعه‌ای بخواهد حیات سیاسی داشته باشد و فرهنگ اجتماعی و سیاسی آن در بخش‌های مختلف آن نهادینه شود (چه در نشاط فرهنگی، چه نشاط اجتماعی) باید جامعه‌پذیری و فرایند اجتماعی شدن مؤلفه‌های مؤثر سیاسی انجام بگیرد و شاخصه‌های قدرت و اقتدار بر بال پذیرش همگانی و مشروعیت مردم استوار گردد. شرط بقای جوامع، یگانگی اجتماعی است و جامعه‌پذیری سیاسی یعنی پذیرش هنجارها، ارزشها، قواعد، آداب و... توسط مردم و ملت. یکی از هدف‌های عمده فرایند اجتماعی شدن، این است که ادغام موازین و ارزش‌های گروهی در وجدان‌های انفرادی به نحوی باید باشد که اعضای جامعه، ارزش‌های گروهی را نه به عنوان معیارهای تحمیلی از خارج بلکه به عنوان ارزشها و معیارهای شخصی خویش بپذیرند. چنانچه فرایند همگرایی موفقیت‌آمیز باشد میگویند جامعه‌پذیری موفق و چنانچه نتواند چنین همگرایی را ایجاد کند که هنجارهای جامعه ملکه افراد شود، جامعه‌پذیری ناموفق است. در فرایند جامعه‌پذیری مؤلفه‌هایی چون، هنجارهای اجتماعی، درونی شدن ارزشها، همبستگی اجتماعی و انسجام ملی تعیین‌کننده هستند.
در ارتباط‌های اجتماعی، عناصری الگوشده از ستیزه‌ها، همکاری‌ها یا رقابت‌ها وجود دارد و هر یک بر حسب ویژگی‌های هر وضعیت اجتماعی معینی، بروندادهای مشخص و متفاوتی از خود بروز می‌دهند و شناسایی این رفتارها به ما کمک می‌کند که برای مقابله با هر آنومی یا بی‌هنجاری چگونه برخورد نماییم.
تجارب روزمره به ما اثبات می‌کند که در یک ارتباط، معمولا دو عنصر دخالت خاصی دارند: الف) سرنوشت ب)همکاری مشترک. و همین دو عنصر است که تبیین‌کننده رفتارهای اجتماعی و نوع نگاه آدمیان نسبت به فرهنگ و آداب جامعه است.
«کنش اجتماعی و کنش متقابل اجتماعی از مهم‌ترین انواع کنش‌هاست که چنانچه از یک و دو نفر گذشت و به جامعه وارد شد تأثیراتش فراگیر می‌شود.»
به‌طوری که فعالیت‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی و سیاسی زمانی اجتماعی می‌شود که کنترل عملی کنشگر متوجه دیگران باشد و متضمن رفتار بعضی افراد دیگر هم باشد.
هنگامی کنش‌ها واقعا اجتماعی است که کنشگر در شیوه رفتار خود تمایل دیگران یا عدم تمایل دیگران را در آینده در نظر بگیرد و این توجه در پس‌انداز رفتاری کنشگر تأثیر می‌گذارد.
بعضا ممکن است، افراد بسیاری، ولو پراکنده به‌طور همزمان یا متناوب تحت تأثیر یک منبع نفوذ یا فرهنگ قرار گیرند به گونه‌ای که همه یکسان تأثیرپذیرند. مانند اثر مطبوعات و یا نویسندگان، در چنین شرایطی رفتار افراد به سبب عضویت آنان در جماعت و آگاهی آنان از این موضوع است.
برخی از کنش‌های متقابل فقط به دلیل این واقعیت مسلم که فرد عضو جامعه است، بروز می‌کند. از این رو رویدادهای متفاوت اعم از کارکردهای فکری و عملی آدمیان تحت تأثیر انواع احساسات مانند شادی، خشم، اشتیاق، ناامیدی و انواع حرکت‌های انفعالی، تأثیرات خاصی را در جامعه می‌گذارد که تبعات آن و مواهب آن نه‌تنها شامل خود فرد می‌گردد بلکه اجتماع را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اگرچه شناخت مؤلفه‌های اجتماعی صرفا منحصر به مطالعه کنش اجتماعی نمی‌شود ولی با توجه به شرایط خاص رفتاری جامعه، کنش اجتماعی موضوع محوری است که از لحاظ پایگاه علمی آن تعیین‌کننده است.
واژه ارتباط اجتماعی، یکی از کلیدی‌ترین واژگان مطروحه در بحث فرهنگ، کنش متقابل و تأثیرات آن است که دلالت بر رفتار جمعی کنش‌گران دارد که به نوعی مؤید جریانی از کنش اجتماعی قابل فهم و معنی‌دار است.
به عنوان یک معیار شخصی، ضروری است که در هر کنش حداقل نشانی از جهت‌گیری‌های متقابل نسبت به کنش دیگران وجود داشته باشد که مضمون آن می‌تواند ماهیت بسیار متفاوتی داشته باشد. مانند: ستیزه، دشمنی، جاذبه‌های دوستی و وفاداری یا مبادله اقتصادی. در ارتباط متقابل و کنش‌های متقابل ضرورتا خصلت‌ها و صفات طرفین یکسان نیست و بدیهی است که اندیشه‌ها و آرمان‌ها و آرزوها و آمال آنان نیز یکسان نمی‌باشد.
و حتما ضروری نیست بین طرف‌هایی که در یک ارتباط اجتماعی معینی، مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند معنای ذهنی یکسانی وجود داشته باشد و نیازی هم به رابطه متقابل نیست. در یک ارتباط اجتماعی به ندرت نگرش‌های اجتماعی تمام کمال و همانندی وجود دارد. لیکن در یک ارتباط اجتماعی بین فرهنگ‌ها، و رفتارها اصولی مشترک و حداقلی وجود دارد که گروه‌های مورد نظر انتظار رعایت متعارف و تقریبی آن اصول را از دو طرف رابطه دارند و هر چه ارزشها یا هدف‌های کنش، عقلایی‌تر باشد، این وضعیت بیشتر بروز می‌کند.
منبع: روزنامه سازندگی