محسن هاشمی، رئیس شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران
اگرچه برخی از منتقدان حضور روحانیت در حکومت، عدم آشنایی تخصصی طلاب و دانش آموختگان حوزه با مفاهیم حکمرانی و ساختار مدرن جوامع امروز را یکی از دلایل عدم حضور روحانیت در مناصب حکومتی عنوان می‌کنند و شاید به همین دلیل نیز امام خمینی(ره) در دوره نخست انقلاب و پیش از ترورهای سال ۱۳۶۰ با ورود روحانیت به مناصب اجرایی مخالف بود، اما روی دیگر حضور روحانیت در فضای حکومتی، ترویج ارزشهای اخلاقی و مفاهیم مثبت دینی و استفاده از آن در حکمرانی است.
البته شاید منتقدان بگویند در تجربه فعلی، ماهم چوب را خوردیم و هم پیاز را، یعنی هم حکمرانی از نبود تخصص‌های حکمرانی در اکثر روحانیون مسئول ضربه خوردیم و هم کمتر شاهد حضور اخلاق در عرصه سیاست و حکمرانی بودیم، به نحوی که در سطوح مختلف نظام از رهبرمعظم انقلاب تا سران قوا از وجود فساد و تخلف گلایه کردند و در مناظرات انتخاباتی و تریبون‌های رسمی، سران قوا رسماً یکدیگر را متهم به رانتخواری و تخلف می‌کردند و عرصه سیاست جامعه ما با روح اخلاق و آموزه‌های اسلامی وانسانی فاصله زیادی داشته و دارد. اما نمی‌توان بدبینانه به موضوع نگریست و از سرمایه عظیم اخلاقی و اصلاحی موجود در آموزه‌های دینی برای بهبود حکمرانی چشم پوشی کرد. در این فرصت به یکی از آموزه‌های بسیار کلیدی مکتب اسلام و اهل بیت(ع) اشاره می‌کنم که فهم آن برای خودم نیز تازگی و جذابیت زیادی داشت.
در حال تصحیح و آماده سازی خاطرات روزنوشت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۸۰ بودم که دیدم ایشان اشاره کرده‌اند که خطبه‌ای در باب نکوهش «طول امل» در نماز جمعه تهران ایراد کرده‌اند.
شاید در نگاه نخست و به‌خصوص با تفکرات توسعه گرایانه، بلندی آرزو و امیدهای بلند، امری مثبت به نظر برسد و از همین رو به تحقیق درباره علت نکوهش طول امل در اخلاق و آموزه‌های دینی پرداختم که در اینجا فرصت تشریح آن نیست، اما به‌طور مختصر ومفید می‌توان گفت که اسلام، طول امل یعنی آرزوهای دراز و بلند را برای انسان و به‌خصوص در حکمرانی، منفی می‌داند چرا که توان لازم برای رسیدن به آن آرزوها، اگرچه شاید آرزوهای مثبتی نیز باشند، را ندارد و ناگزیر خواهد بود در جهت تحقق آرزوها و آمال خود، ابعاد دیگر از حقوق خود و دیگران را نادیده بگیرد و تضییع کند.
البته در حوزه فردی، طول امل و درازی آرزو ممکن است به فرد، خانواده و حداکثر اطرافیان و مرتبطین وی آسیب برساند. شخصی که برای به‌دست آوردن اهدافی بیش از توان و منابعش تلاش می‌کند و ناگزیر می‌شود که بعضی اولویت‌ها را قربانی کند و به خود و نزدیکانش فشار و آسیب وارد سازد، دچار طول امل و درازی آرزوست.
یکشبه راه صدساله رفتن در مادیات و گرفتن تصمیمات پرریسک در حوزه اقتصاد که فرد را دچار زیان وبدهی و ورشکستگی می‌کند، نمونه‌های فراوانی در جامعه ما دارد.
اما طول امل و درازی آرزو، در حوزه عمومی و حکمرانی، آسیب‌های به‌مراتب بزرگتر و عمیق‌تری دارد و چه بسا به‌دلیل طول امل حاکمان، جامعه دچار آسیب و لطمات فراوانی می‌شود که نمونه‌های آن نیز در تاریخ بسیار است.
آرزوهای دراز برای سلاطین و پادشاهان عموماً در گسترش قلمرو حکمرانی آنان بوده که عامل بروز جنگ‌ها و کشورگشایی‌ها شده است و خون‌های فراوانی در این زمینه به زمین ریخته شده و سرزمینهای بزرگی ویران شده است.
در قرون اخیر، طول امل و بلندی آرزو، پوشش دیگری یافت و تحت عنوان آرمان‌های بزرگ نام گرفت. انقلاب اکتبر روسیه که برای تحقق جامعه‌ای بی طبقه و مساوات اجتماعی صورت گرفت و به تشکیل بلوک شرق منجر شد، یکی از مصادیق طول امل در حکمرانی بود که اگرچه ظاهری زیبا و آرمانگرایانه داشت، اما در عمل منجر به خشونت و سرکوب‌های فراوانی شد و تنها توسط استالین به‌عنوان رئیس اتحاد جماهیر شوری، بیش از یک میلیون نفر از مردم کشورش به اسم عدالت و آرمان‌های سوسیالیستی و مارکسیستی سرکوب و کشته شدند.
نازیسیم نیز گونه‌ای دیگری از طول امل بود که توسط آدولف هیلتر برای ایجاد حکومتی جهانی مبتنی بر برتری نژادی و آرمان‌های نازیستی شکل گرفت و نتیجه آن جنگ جهانی دوم با بیش از ۶۰ میلیون کشته شد.
تأسیس رژیم صهیونیستی و ایجاد حکومت موعود برای یهودیان جهان در فلسطین، مصداقی دیگر از طول امل بود که بیش از ۷۰ سال است که موجب رنج ودرد برای فلسطینیان و جهان اسلام شده است.
البته در تفکرات اسلامی نیز، نمونه‌های فراوانی از طول امل حاکمان و جنبش‌ها می‌توان سراغ گرفت؛ از سید قطب و جنبش اخوان‌المسلمین مصر تا جریانات سلفی و میوه‌های القاعده و داعش را می‌توان نمونه‌هایی از طول امل در جهان اهل سنت نام برد که موجب ایجاد خشونت و درگیری برای تحقق آرمان‌های بزرگ مؤسسین آنها بودند که حاصلی جز رنج و خونریزی و برادر کشی در جهان اسلام نداشته است.
البته تفکر شیعه نیز با وجود آموزه‌های صریح اهل بیت(ع) در مذمت طول امل، از این آفت بدون آسیب نمانده است، به‌خصوص در نیم قرن اخیر که انقلاب اسلامی شکل گرفته است، برخی جریان‌های افراطی و متأثر از تفکرات تندرو اهل سنت نظیر سیدقطب، آرمان‌هایی را ارائه کردند که تحقق آن، نیازمند منابع و امکاناتی است که در توان ایران و تشیع نیست و نتیجه این بلندپروازی، آسیب دیدن جامعه و ایجاد اختلال در معیشت عمومی، گسترش فقر و فلاکت و ایجاد چالش‌های اجتماعی است.
تشیع در طول ۱۴ قرن سابقه، عموماً با عملگرایی، واقع بینی و عقلانیت خود را حفظ کرده و روحانیت شیعه با تدابیری بسیار ظریف در برابر دشمنان و موانع و تهدیدهای گوناگون این نهاد را نگهبانی کرده است و اگر امروز با آرمانگرایی غیرواقع بینانه، ماجراجویی و تصمیمات و رفتارهای هیجانی برای تحقق اهداف و آرمان‌هایی هرچند به ظاهر ارزشمند اما نشدنی، کیان تشیع و ایران را به خطر اندازیم، چه پاسخی برای تاریخ خواهیم داشت؟
امام خمینی(ره)، نمونه‌ای برجسته از آرمانگرایی در عین واقع‌گرایی بود و مخالفت ایشان با اعزام نیرو به لبنان در اوج شور انقلابیون یا پذیرش قطعنامه، نمونه‌هایی از پرهیز ایشان از طول امل به شمار می‌آید که امیدواریم نظام جمهوری اسلامی از این آسیب مصون بماند.
منبع: روزنامه اطلاعات