محمد عطریانفر،‌عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران

اخیرا بحثی در مجلس شورای اسلامی درگرفته است تا آرای نمایندگان از شفافیت برخوردار باشد و هر یک از نمایندگان محترم مجلس، به هر مصوبه و طرحی که رای می‌دهد، هویت فردی و جهت‌گیری سیاسی او مشخص باشد و مردم از شیوه مشارکت و نحوه ایفای نقش آنها مطلع شوند. آقای حسینعلی حاجی دلیگانی، از جمله نمایندگان طراح این پیشنهاد در مجلس است. اگرچه گفته می‌شود برخی نمایندگان لیست امید نیز پیش‌تر به دنبال چنین طرحی بوده‌اند. براساس این طرح، هیات رئیسه مجلس موظف می‌شود آرای نمایندگان اعم از موافق، مخالف یا ممتنع را در خصوص طرح‌ها و لوایح مختلف منتشر کند. اکنون پرسش این است چنین طرحی آیا الزاما روندی رو به جلو است یا اساسا محلی از اعراب ندارد. به نظر بنده برای تبیین چنین اقدامی باید از منظری فراتر نکاتی را مورد توجه قرار داد. به نظر می‌رسد اقداماتی که توسط نمایندگان در ارائه طرح برای تغییر برخی روندهای را پیگیری در مجلس صورت می‌گیرد، عمدتا متاثر از اتفاقات اقتضایی است و چندان با افق دید کلان مطابقت نداشته و راهبردی صورت نمی‌گیرد. باید گفت بنا بر شرایطی که در کشور وجود دارد مسائلی حادث می‌شود و یا نگرانی‌هایی رخ نشان می‌دهد که در مجلس این دغدغه شکل می‌گیرد تا نمایندگان برای شفاف‌سازی به سمتی حرکت کنند تا بار منفی بازتاب تصمیمات اجتماعی همکارانشان را که قبول ندارند، تحمل نکنند. بنده به طور کلی اعتبار زیادی برای این شیوه ورود به نظام تقنین قائل نیستم. چه آنجایی که آرا را شفاف‌سازی کنند یا نقطه مقابل آن در کتمان نتیجه فردی را یگیری‌ها به‌صورت بسته عمل کنند. به نظر می‌رسد رای آشکار از جهاتی می‌تواند جذاب باشد، درست در مقابل آن ممکن است موضوعاتی پیش آید که رای بسته و مکتوم موثر و جذاب‌تر شود. کسی که در مشارکت رای آشکار شرکت می‌کند، ممکن است ملاحظاتی را داشته باشد که اگر رای، آشکار نباشد آن ملاحظات پیش پایش نباشد، البته عکس این هم ممکن است رخ دهد. در واقع در یک نظام بسته رای‌گیری ممکن است منویاتی لحاظ شود که گویای برخی از حقایق باشد که اگر آن رای‌گیری آشکار باشد این حقایق و منویات با لحاظ ادای تکلیف قانونی و شرعی نماینده قابل تامین نباشد.

در مقام آسیب‌شناسی فکر می‌کنم اگر نظام تاسیسی پارلمانی، شکل‌گیری مجلس را بیش و پیش از آنکه متکی بر رفتار اتمیزه نمایندگان (فرد-فرد) و سیره حقوقی انفرادی آنها باشد رویکرد تقنین را به سمت جناح‌بندی‌های رسمی سیاسی و حزبی سامان می‌داد، می‌توانستیم اعتماد کنیم که بررسی طرح‌ها و لوایح منطقی‌تر پیگیری شود. وقتی پارلمانی را بر اساس رقابت‌های حزبی تاسیس کنیم، مشخصا احزاب بسته به تعداد نمایندگانی که به پارلمان می‌فرستند واجد کرسی نمایندگی می‌شوند و با قدرتی که در ارائه آرای خود خواهند داشت می‌توانند نسبت به برخی از تدابیر موضع‌گیری مثبت و یا منفی داشته باشند و طرح و لایحه‌ای را تصویب یا رد کنند. وقتی این روند را تعقیب کنید؛ به درستی خواهیم دید منطق رقابت‌های حزبی در کشور حکم می‌کند که احزاب با هر تعداد نماینده‌ای که در پارلمان داشته باشند، نسبت، رویکرد و جهت‌دهی خودشان را در تصویب و رد یکایک طرح‌ها یا لوایح در مجلس به‌طور مشخص اعلام کنند. وقتی با چنین رویکردی پارلمان تاسیس می‌شود دیگر اهمیتی ندارد که رای فردی مخفی یا آشکار باشد. چون مهمتر از شفافیت رای نماینده، موضع‌گیری و جهت حقوقی و سیاسی حزب متبوع عضو پارلمان روشن و آشکار است. به اصطلاح چون که صد آمد نود هم پیش ماست. برای مثال اگر )X( نظر حزبی نسبت به گزاره حقوقی مثبت باشد، دیگر اهمیتی ندارد نظر فردی نماینده این حزب در پارلمان چه بوده باشد گرچه منطق تحزب حکم می‌کند که وی از نظر حزبش دفاع کند، حتی اگر شخصا نظر مخالف داشته باشد. با چنین مکانیزمی من از شفافیت رای دفاع می‌کنم به این معنا که قبل از آنکه فرد نماینده بخواهد رای خود را آشکارا اعلام کند نهاد حزبی بالادستی وی موضع شفاف و صریح خود را در مورد لوایح و طرح‌ها اعلام می‌کند و فرد نماینده نسبت به آن طرح اعلام موضع جزبی می‌کند. در چنین وضعیتی این نماینده چه در شرایطی که مثبت رای بدهد یا منفی، ممکن است تحت تاثیر شفافیت رایش از سوی جامعه، مردم و برخی نهادها تحت فشار و پیگیری قرار بگیرد و رویکردهایی علیه او سامان پیدا کند که حزب متبوعش باید از او دفاع کند. در وضعیت فعلی چون احزاب بالای سر نمایندگان نمی‌توانند به عنوان هدایت‌کننده نظرات خود را در پارلمان دنبال کنند یا اینکه نمایندگانی که به پارلمان می‌روند به طور معمول رابطه تشکیلاتی خود را پس از ورود به مجلس با احزاب قطع می‌کنند، مع‌الاسف نماینده نسبت به صدور رای آشکار یا مخفی خود در مجلس همواره دغدغه‌ها و حساسیت‌های فردی خود را دارد و مصلحت فردی خود را مطمح نظر قرار می‌دهد. از این جهت توصیه بنده این است نمایندگان محترم مجلس در شرایط فعلی که به صورت اقتضایی به سوی چنین طرح‌هایی می‌روند وقت خودشان را تلف نکنند، چون نتیجه‌ای که واجد تاثیر باشد نخواهد گرفت. حتی اگر چنین طرحی با رای بالای نمایندگان به مرحله قانون ارتقاء یابد. آنها مجبور می‌شوند در وضعیتی دیگر از طرح خود عقب‌نشینی کنند. چون در چنین شرایطی ممکن است نمایندگانی برخلاف میل خود در را یگیری آشکار به گونه‌ای عمل کنند که واقعا اعتقادی به آن نداشته باشند، در حالی که جامعه انتظار دارد نمایندگانی که به مجلس می‌روند بر اساس اعتقاد واقعی خود رای خود را ارائه نمایند.

منبع: روزنامه سازندگی