فرهاد فدایی
مبارزه با تخلفات اقتصادی جدی‌تر از همیشه دنبال می‌شود و برای مسئولان ریشه‌کن کردن تخلفات به‌ویژه در حوزه اقتصادی از اهمیت زیادی برخوردار است، چنان که به کوچکترین خبر حتی گمانه درباره تخلفات اقتصادی واکنش‌های پررنگی نشان داده می‌شود. شهرداری تهران از جمله نهادهایی است که پس از آغاز شورای شهر پنجم بررسی پرونده‌های مالی آن در دستور کار قرار گرفت و این موضوع زمانی جدی‌تر شد که محمدعلی نجفی بر کرسی شهرداری نشست و از پرونده تخلفات دوران محمدباقر قالیباف در شهرداری روایت کرد. اکنون برخی مصر به تحقیق و تفحص از شهرداری تهران هستند و البته مجلسیان و نهادهای مسئول پرونده نهادهای دیگر از جمله موسسات اعتباری را هم بررسی می‌کنند. در این راستا فرزانه ترکان، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران و فعال سیاسی و اقتصادی با «آرمان» به گفت‌وگو پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
مجلس شورای اسلامی قرار است از شهرداری تهران به خصوص پرونده‌های مختلف مالی و اداری شهرداری دوران قالیباف تحقیق و تفحص کند. دیدگاه شما به عنوان یک فعال حوزه اقتصادی و سیاسی درباره ورود قوه تقنینی کشور که از اهم وظایف آن نظارت است، به موضوع فسادها و پروندهای مدیریت پایتخت در دوران اصولگرایان چیست؟
اصلی‌ترین موضوعی که مردم در حال حاضر به آن توجه دارند، تصمیم جدی ارکان مختلف کشور و مسئولان برای مبارزه با فساد است و ممکن است فساد در هر نهاد و مکانی رخ دهد. مردم خواستار برخورد قاطع با پدیده فساد در دستگاه‌های مختلف کشور هستند. یکی از دستگاه‌هایی که چند سالی است بحث تحقیق و تفحص از آن مطرح است شهرداری تهران در دوره مدیریت آقای قالیباف است که مردم تاکنون فقط اخباری مبنی بر انجام تحقیق و تفحص شنیده‌اند و اسنادی هم از تخلفات آن دوران به افکار عمومی ارائه شده است، ولی متاسفانه تاکنون هیچ اقدام موثر و قابل توجهی مبنی بر برخورد با تخلفات را شاهد نبودیم. طرح تحقیق و تفحص از شهرداری تهران یک بار در مجلس مطرح شد ولی رأی نیاورد. معتقدم هر نهاد تصمیم‌گیر و نظارتی چه مجلس و چه شورای شهر، می‌تواند به این موضوع با قاطعیت ورود پیدا کند و این قاطعیت را به دستگاه قضائی مبنی بر برخورد با فساد منتقل کند. باید همه بدانند که دستگاه‌های ناظری که افراد آن منتخبان مردم هستند خواهان برخورد با فساد هستند. مجلس شورای اسلامی به دلیل جایگاهی که دارد می‌تواند در این مورد عملکرد بهتر و موثرتری داشته باشد و می‌تواند اطمینان خاطری به آحاد مردم بدهد که نمایندگان آنها در «خانه ملت» در برخورد با مفاسد جدی هستند، کمر همت برای احقاق حق مردم بسته‌اند و در مقابل پایمال شدن حقوق ملت ساکت نمی‌نشینند.
با توجه به سبقه‌ای که از پرهیز نهادهای مسئول در بررسی پرونده شهرداری عنوان کردید تصور می‌کنید این بار مجلس عزم خود را برای تحقیق و تفحص از شهرداری تهران جزم کرده است یا قصد دارد یک کار نمایشی را انجام دهد تا به افکار عمومی این پیام را ارسال کند که می‌خواهد در مقابل فساد ایستادگی کند و قصد افشای اسناد مربوط به دوران شهرداری قالیباف را دارد. به‌طور کلی از نگاه شما، انگیزه از سوی نمایندگان مجلس برای تحقیق و تفحص از شهرداری در دورانی که آقای قالیباف شهردار بود، وجود دارد؟
امیدوارم که این بار نمایندگان مجلس رو سفید باشند، بتوانند با اکثریت قاطع به انجام تحقیق و تفحص از شهرداری تهران رأی بدهند و به افکار عمومی ثابت کنند در این کار جدی و مصمم هستند. واقعیت این است که مجلس فرصت کمی برای انجام کارهایی از این دست دارد. در چنین شرایطی تتمه‌ای از اعتماد مردم به گروهی که با عنوان «لیست امید» وارد مجلس شده‌اند باقی مانده است که این گروه با اکثریت رأی مردم راهی پارلمان شدند بنابراین شاید برای نمایندگانی که با عنوان لیست امید وارد بهارستان شدند، این تحقیق و تفحص از شهرداری آخرین فرصتی باشد که بتواند اعتماد عمومی را به نمایندگان بازگرداند. متاسفانه در برخی از موارد شاهدیم که عده‌ای از نمایندگان مجلس که البته امیدواریم در اقلیت باشند، به‌خاطر منافع شخصی به انجام این طرح یا طرح‌های تحقیق و تفحص از دستگاه‌های مختلف رضایت ندارند و به انجام آن رأی نمی‌دهند. نمایندگان باید ثابت کنند که سخنانی مبنی بر همراهی یا همکاری آنها با مفسدان اقتصادی در حد شایعه است و در چنین بزنگاه‌هایی پاکدستی خود را به اثبات برسانند. مجلس نباید در برخورد با فساد محافظه‌کاری کند و حتی از شایعاتی مبنی بر اینکه ورود آنها به برخورد با فساد ممکن است برای دوره بعد دچار مشکل شوند، بیمی نداشته باشند. نمایندگان مجلس برای اثبات وفاداری خود به ملت و برای از بین بردن شائبه‌ها و همراه نشان دادن خود با افکار عمومی در تصویب طرح‌های تحقیق و تفحص و پیگیری حدی مفاسد کوشا باشند. نمایندگان مجلس باید نشان بدهند که به حق در چنین جایگاهی حضور دارند، «دست‌پاک» و سردمدار مقابله با فساد هستند.
برخی نمایندگان مدعی هستند که آقای افشانی شهردار تهران با ورود مجلس به بحث تحقیق و تفحص از شهرداری تهران مخالف است و این کار را جزئی از وظایف شورای شهر قلمداد می‌کنند، یعنی اولویتی برای آن قائل نیستند. ورود به چنین پرونده کلانی که یک رقم آن بدهی بالغ بر 52هزار میلیارد تومانی مجموعه شهرداری است، در توان و حوزه نظارتی شورای شهر تهران هست؟
قطعا شورای شهر باید به این پرونده ورود کند اما شورای شهر از توان قانونی و نظارتی که مجلس دارد، بی‌بهره است. دلیلش هم این است که قوه مقننه با ورود و تحقیق در پرونده‌های شهرداری تهران می‌تواند دستگاه قضائی را مجاب کند که چنین طرحی را پیگیری کند و اگر مفسده‌ای هم هست با آن برخورد کنند. قطعا اقدام قوه مقننه به علت برابری قانونی‌اش با قوه قضائیه می‌تواند مستحکم‌تر و کارآتر از شورای شهر باشد. برخلاف نظر شهردار تهران معتقدم اگر مجلس وارد این موضوع شود می‌تواند کلیت کار را خیلی بهتر و کامل‌تر پیگیری کند.
به اعتقاد شما با روی کار آمدن شورای شهر جدید و انتخاب آقای نجفی و سپس آقای افشانی به عنوان شهردار تهران، آیا عزمی جدی و عملی برای برخورد با فساد در مجموعه شهرداری تهران که میراث 12ساله مدیریت اصولگرایان و تیم قالیباف است را شاهد خواهیم بود؟
بله؛ خوشبختانه به عزم جدی شورا و شهرداری برای مبارزه با فساد امیدوار هستم. با سنگ بنای خوبی که آقای نجفی و همکارانشان گذاشتند مبارزه با فساد در شهرداری به‌صورت جدی آغاز شد و پس از آن هم آقای افشانی در مقام شهردار تهران با کمک تیم آقای نجفی عزم جدی برای مبارزه با فساد دارند و مهم‌تر از آن به دنبال شفافیت هستند. اصل موضوع این است که شهرداری تهران به سمت شفافیت در قراردادها، پرداخت‌ها و مسائل مالی حرکت کند. اگر همه قراردادها، مزایده‌ها و مناقصه‌ها، برداشت‌ها و پرداخت‌های شهرداری به شکل الکترونیکی باشد و در اختیار شهروندان قرار بگیرد، قطعا فسادها، جریانات و معامله‌های پشت پرده رخ نخواهد داد. نکته مهم دیگر توجه جدی به رسانه‌ها و مطبوعات در این زمینه است که باید به آنها آزادی عمل بیشتری در کنکاش امور داده شود یعنی باید اجازه داد رسانه‌ها خیلی راحت و روشن وارد ریز مسائل شوند تا به شفافیت کارها نظارت داشته باشند. در کشورهای پیشرفته‌ای که در مقابله با فساد و بحث شفافیت موفق بوده‌اند، رسانه‌ها آزادی عمل زیادی داشتند، بدون ملاحظه در جریان امور قرار می‌گرفتند و مسائل را با افکار عمومی در میان می‌گذاشتند. مخفی‌کاری و عدم شفافیت باعث می‌شود راه برای انجام انواع مفاسد باز شود.
یکی از مشکلات شهر تهران قضیه ساخت و ساز «مال‌ها» و مراکز تجاری بزرگ است. از جمله مال واقع در نزدیکی پارک نیاوران یا مرکز تجاری مشهور ولنجک و «ایران‌مال»که هر کدام به نوعی دارای تخلفات عمده شهرسازی بوده‌اند. ساخت بی رویه این مال‌ها چقدر در بسط فساد در دوره مدیریت سابق شهری نقش داشته است؟
در جریان ریز پرونده‌های این مال‌ها و مراکز تجاری قرار ندارم اما مغایرت‌هایی که ساخت این مراکز با بافت شهری و مناطق مختلف شهر دارد نشان می‌دهد که به‌طور قطع تخلفاتی روی داده است. اگر در یک معبر باریکی مرکز خرید بزرگی ساخته شده، باعث گره خوردن ترافیک یک منطقه شده است و رفت و آمد مردم را با مشکلاتی مواجه ساخته، این امر نشان‌دهنده تخلفات کوچک و بزرگی است که نشان‌دهنده دست‌های پشت پرده و متخلف است. ما این مشکلات را فقط با مراکز خرید نداریم بلکه با تراکم‌های فراوانی رو‌به‌رو هستیم که مثلا در یک کوچه یا معبر باریک اجازه ساخت و سازهای بی‌ضابطه داده شده است که به‌لحاظ ساختار شهری دارای اشکالات عمده‌ای است. یا در بحث ویلا-باغ‌ها که قرار بود در حد محدودی مجوز صادر شود که متاسفانه شاهد بودیم باغ‌های مناطق شمالی شهر را تخریب کردند و تراکم فروشی انجام شد. باید پشت پرده این اقدامات آشکار شده و متخلفان شناسایی شوند.
مجلس در بحث تحقیق و تفحص باید تمرکز خود را معطوف به آمار، ارقام و پرونده‌های مالی و قراردادها کند یا افراد ذی‌نفع و عامل در ایجاد این مفاسد را باید مواخذه کرده و بررسی‌های خود را متوجه آنها کند؟
تصور می‌کنم ابتدا باید درباره شفافیت پرونده‌ها و بحث شفافیت مالی تحقیق صورت پذیرد، چرا که پس از آن، به تدریج پرونده اشخاصی هم که در فسادهای مالی دست داشتند، رو خواهد شد. فسادها که توسط رایانه‌ها انجام نگرفته است بلکه توسط افرادی صورت گرفته که در پرونده‌ها و قراردادها نقش داشته و زد و بندهایی را داشته‌اند. این اشخاص حق‌الناس را رعایت نکرده‌اند و باعث تضییع حقوق افراد سالم و پاکدست و همچنین حیف و میل بیت‌المال شده‌اند.
دولت در این میان چه نقشی دارد، یعنی در زمینه ایجاد و بسط شفافیت در شهرداری‌ها از یکسو و تسهیل کار تحقیق و تفحص مجلس از سوی دیگر چه کاری باید انجام دهد تا به افشا شدن هرچه بیشتر مفاسد شهرداری تهران کمک کند؟
دولت می‌تواند با تنظیم لوایحی در ابعاد گوناگون و ارجاع آن به وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی، دستگاه‌های تابع خود را به سمت دولت الکترونیک سوق دهد و آنها را مجاب کند که بحث شفافیت در تمام امور خود را به طور جد پیگیری کنند. شاهد بودیم که در ادارات حساسی مثل اداره مالیات، بیشتر امور به صورت دستی و کاغذی انجام می‌شد البته چند سالی است که امور مالیاتی کشور الکترونیک شده و تقریبا می‌توان بر آن نظارت صحیحی انجام داد. اگر امور این چنینی قائم به افراد و دست نوشته‌های آنها باشد و کارمندان و مدیران را مجاب به امضا فروشی کند، قطعا فساد ابعاد بسیاری به خود می‌گیرد که تاکنون هم وسعت آن ناشی از چنین خلأهایی بوده است طبیعی است در چنین شرایطی باید دولت الکترونیک در تمام بخش‌ها فعال باشد و روش‌های منسوخ شده قدیمی حذف شود. دولت و وزارتخانه‌ها موظفند لوایح شفافیت‌زا و بهبود روندهای سالم اداری را تهیه کرده به مجلس شورای اسلامی ارائه دهند و مصوباتی را در برای شفافیت ساختارهای اداری از مجلس دریافت کنند تا دیگر مدیر یا کارمندی نتواند با فروش امضای خود ارگانی را آلوده کند. در وزارت مسکن و شهرسازی یا در وزارت صنعت ، معدن و تجارت برای ترخیص و ورود و خروج و ثبت سفارشات شاهد فساد و رفتارهای ناسالم اداری هستیم که اگر دولت الکترونیک گسترش پیدا کند، تمام امور اداری شفاف و آشکار در اختیار رسانه‌ها و افکار عمومی باشد، بسیاری از مشکلات و فسادها رخ نخواهد داد بنابراین باید ساختارها تغییر کنند. برای این نیاز به آن است که پوسته و بدنه دولت ترمیم شود. مدیران و مسئولان باید خوش فکر، جوان و با نبوغ و ایده‌های نو به میدان بیایند. دولت باید از پوسته مدیریت‌های قدیمی خارج شود. اکنون با وزرا و مدیرانی رو‌به‌رو هستیم که 30 سال است در این ساختار قدیمی مدیریتی کشور مانده‌اند. در کشورهای پیشرفته مدیران هرچه که بلد هستند را طی پنج یا شش سال ارائه می‌دهند، کنار می‌روند و صندلی را برای مدیران جوان‌تر و خوشفکرتر خالی می‌کنند. برای مثال شاهدیم وزیر ارتباطات با وجود تمام مخالفت‌ها و مسائل، نوآوری‌ها و اقداماتی را انجام داده است که در وزارتخانه‌های دیگر شاهد چنین مواردی نیستیم.
درباره انتصاب‌ها در شهرداری تهران و عدم به‌کارگیری جوانان و نیروهای خوشفکر هم ایراداتی وارد شده است. شما انتصاب‌های آقای افشانی در شهرداری تهران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
چون نسبت به اشخاص انتصابی شناختی ندارم، بنابراین نمی‌توانم اظهارنظری داشته باشم اما یک نکته کلی را بیان می‌کنم و آن اینکه اگر در هر وزارتخانه، نهاد یا شهرداری، شرایط انتصاب افراد را بنویسیم و سوابق، سن، تحصیلات، توانمندی‌ها، تجربیات و... را فهرست کنیم، آن‌وقت در انتخاب افراد می‌توان با شفافیت و دقت عمل کرد. اگر فردی از 10 نکته مثبت 8 مورد را دارا بود، می‌توان آن انتخاب را معقول و مناسب تشخیص داد اما به دلیل اینکه در دستگاه‌های مختلف کشور چنین سیستمی وجود ندارد، شاهد انتخاب‌ها و انتصاب‌های نادرستی هستیم که همین امر باعث رابطه بازی‌ها و فامیل بازی‌ها در عرصه مدیریت کشور شده است. اگر شرایط و ویژگی‌های مدیریتی اشخاص فهرست شود و مدیران ارشد و وزرا ملزم به رعایت این امر باشند، دیگر شاهد آشفتگی‌ها، حرف و حدیث‌ها در عرصه انتخاب و انتصاب مدیران و معاونان دستگاه‌های اجرایی و خدمت رسان نخواهیم بود.
بحث دیگری که مطرح است قانون منع به‌کارگیری بازنشستگان در عرصه مدیریت کشور است. برای مثال بالغ بر 100 شهردار کشور ظاهرا شامل این قانون خواهند شد. با توجه به اینکه طی 10 ماه گذشته دو شهردار برای پایتخت از سوی شورای شهر انتخاب شده است، قرار باشد افشانی هم نباشد، اوضاع در شهر به چه سمتی خواهد رفت؟
با رفتن آقای نجفی اولین آسیب به شهر وارد شد. امیدوار بودیم با توجه به اشرافی که آقای دکتر نجفی بر شهر به دست آورده بود، ماندگار باشد. طبیعی است که جابه‌جایی‌های مکرر به مدیریت شهر آسیب خواهد زد اما با اصل طرح مبنی بر عدم به‌کارگیری بازنشستگان در مدیریت‌ها موافقم. اما دراین موضوع یک اشکال وجود دارد؛ برخی بازنشستگان که باید محل خدمت را ترک کنند، مدعی می‌شوند جایگزین لایقی برای آنها وجود ندارد که البته درست می‌گویند، چرا که این آقایان همیشه کارها را منوط به خودشان کرده‌اند. هنوز پس از گذشت 40 سال پس از انقلاب یاد نگرفتیم در کنار یک مدیر باتجربه‌ای یک معاون جوان قرار دهیم که کار یاد بگیرد. مدیرپروری نکرده‌ایم دچار یک خلأ بزرگی بین مدیران با سابقه و کادرهای جوان‌تر شده‌ایم اما بهتر است نیروهای جوان‌تر به میدان بیایند و آنها هم یاد بگیرند که در کنار خود از اتاق‌های فکر و مشاوران متخصص و با تجربه استفاده کنند. در تمام دنیا از مدیران باتجربه و بازنشسته به‌عنوان مشاور استفاده می‌شود که در کنار مدیران جوان باشند و امور را به سامان برسانند.
حدود 10 ماه است که شورای شهر پنجم و مدیریت شهری جدید روی کار آمده است. این احساس را دارید که در عرصه مدیریت و حال و هوای پایتخت هوایی دیگر وزیدن گرفته است؟
توسط مردم و شهروندان پایتخت که هنوز چیزی احساس نشده است. شاید برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته باشد اما خیلی این تغییرات ملموس نبوده است. بنده قبلا نکاتی را به برخی از اعضای شورای شهر گوشزد کرده‌ام که شورا باید به فکر رفع 3 مشکل اصلی شهر باشد یا 3 اولویت مهم را مدنظر قرار دهد که شامل آلودگی هوا، حمل و نقل و کودکان کار می‌شود و باید این 3 مورد را در اولویت قرار دهد. اگر بر فرض آلودگی هوا و حمل و نقل را شاخص قرار دهند آنگاه در تعیین بودجه شهر به این موارد و مشکل عمده پایتخت توجه ویژه‌ای خواهد شد. مدیران شهری باید اولویت مشکلات شهر را بسنجند. شهردار فعلی اگر بخواهد برای همه کارها و پروژه‌های خود اولویت در نظر بگیرد و بودجه تعیین کند، قطعا برای بحث حمل و نقل و آلودگی هوا بودجه چندانی نخواهد ماند اما با شهامت بگویند که 80 درصد بودجه شهر را به حمل و نقل اختصاص خواهند داد و واگن برای مترو یا اتوبوس خواهند خرید تا از درد مردم در حمل و نقل شهری کاسته شود. مردم واقعا در برخی ایستگاه‌های مترو زجر می‌کشند و به سختی و مشقت جابه‌جا می‌شوند. کاش مدیران شهری در ایستگاه‌های شلوغ مترو بین مردم باشند تا بفهمند مردم هر روز چه رنجی می‌کشند بنابراین با خرید واگن‌های بیشتر و اضافه کردن و توسعه خطوط مترو می‌توان به نحو شایسته‌تری به شهروندان خدمت‌رسانی کنند. سخن گفتن و ابراز همدردی با مشکلات مردم به تنهایی دردی را دوا نخواهد کرد. کارنامه مثبت شهردار فعلی تهران منوط به عملکرد موفقش در حوزه حمل و نقل است. اگر این موضوع حل شود خود به خود معضل آلودگی هوا هم حل خواهد شد.