زهره آقاياني| گويا عقب‌نشيني امريكا آغاز شده است. روز گذشته مايك پمپِئو، وزير خارجه امريكا در مصاحبه‌اي اعلام كرد دولت اين كشور «بدون پيش‌شرط» آماده گفت‌وگو با ايران است. اين همان وزير خارجه‌اي است كه چند ماه پيش براي مذاكره با ايران 12 پيش‌شرط گذاشته بود! شرط‌هايي كه هيچ‌گاه از سوي جمهوري اسلامي پذيرفته نشد. اما آيا اين پايان اختلافات براي شروع مذاكرات است؟ به گفته كارشناسان مبناي گفت‌وگوهاي دو دولت بايد در چارچوب برجام باشد؛ موضوع مهمي كه طي يك سال گذشته بارها از سوي مقامات ايران مورد اشاره قرار گرفته است. اكنون بايد ديد موضع تهران در برابر اقدام تازه واشنگتن چه خواهد بود؟ در همين زمينه با سعيد ليلاز، استاد دانشگاه گفت‌وگويي داشته‌ايم كه در زير مي‌خوانيم.
تحليل شما از اعلام تازه امريكا مبني بر برداشته شدن شروط 12گانه اين كشور براي مذاكره با ايران چيست؟
به نظر من در مجموع ايالات متحده امريكا در حال حاضر داراي اقتصادي در حال افول است. از جنگ جهاني دوم به اين طرف سهم دولت امريكا از توليد ثروت جهان از 50 درصد به كمتر از يك پنجم كاهش پيدا كرده است. امريكايي‌ها مشكلات بسيار بزرگي در تامين هزينه‌هاي نظامي و بودجه‌اي خود دارند. هزينه‌هاي نظامي امريكا به حدود 700 ميليارد دلار رسيده است براي اينكه بتوانند اين هزينه نظامي را كه مهم‌ترين عنصر برتري امريكا در جهان است تامين كنند، تلاش كرده‌اند در نقاط مختلف جهان تشنج ايجاد كرده، از غبار ايجاد شده كسب درآمد كنند و مانع افول خود شوند يا حداقل آن را به عقب اندازند. بنابراين امريكا قدرتي نيست كه به تنهايي جمهوري اسلامي را به زانو درآورد و ايران را وادار به مذاكره كند. من معتقدم اگر ما در سياست‌هاي اقتصادي محكم‌تر و قاطعانه‌تر و درست‌تر عمل كرده بوديم الان امريكايي‌ها حتي به برجام بازمي‌گشتند و شايد اصلا از برجام خارج نمي‌شدند. هدف امريكايي‌ها از بر هم زدن برجام اين بود كه 400 تا 500 ميليارد دلار از جيب عرب‌ها را خالي تا كسري بودجه و مشكلات اقتصادي خود را حل كنند و البته اين كار را انجام دادند و اين پول درشت را دريافت كردند. من معتقد هستم الان كه تقريبا جيب عرب‌ها خالي شده است امريكايي‌ها حاضر هستند امتيازاتي به ايران بدهند. بنابراين اين سخن آقاي پمپئو مبني بر مذاكره بدون قيد و شرط با ايران، هرگز مايه تعجب من نشد.
به نظر شما در شرايط حال حاضر، ايران چه بايد بكند و چه گزينه‌هايي دارد؟
بايد سياست‌هاي اقتصادي كاملا منسجم و يكپارچه‌اي در جهت تقويت قدرت خريد مردم ضعيف و فرودستان در دستور كار داشته باشيم. پايه‌ها و بنيه‌هاي توليدي در داخل را محكم كنيم. اين موارد هم برنامه‌هاي اجرايي آن وجود دارد و هم به دولت محترم ارايه شده است. هر چقدر كه اقتصاد كشور نيرومند‌تر و كشور از نظر سياسي يكپارچه‌تر و از اين حالت خارج شود و كشمكش‌هاي داخلي كمتر شوند، قدرت ايستادگي و مقاومت بيشتري در برابر امريكا خواهيم داشت. من پيش‌تر گفته‌ام اگر بتوانيم از بهار 1398 عبور كنيم كه امواج تورمي بسيار نيرومندي داشت، يعني تا پايان خرداد، قادر خواهيم بود كه به سادگي و خوبي در برابر امريكا ايستادگي كنيم.
با توجه به شرايط اقتصادي ايران آيا امكان عبور از تحريم‌هاي امريكا وجود دارد؟
من معتقدم اصلا اقتصاد ايران تحريم‌پذير نيست. در حال حاضر روزي 900 ميليون تا يك ميليارد ليتر، معادل انرژي اوليه در ايران مصرف مي‌شود كه اگر 10 تا 15 درصد آن را براي صادرات به همسايگان‌مان اختصاص مي‌داديم يعني به كشورهاي عراق، تركيه، افغانستان، پاكستان، نخجوان و ... مي‌توانستيم تمام مسائل اقتصاد ايران را حل كنيم و هيچ مساله‌اي براي اقتصاد ايران وجود نداشت كه قابل حل نباشد. اقتصاد ايران با وجود 15 كشور همسايه‌اش و هزاران كيلومتر مرز آبي و زميني اصلا نيازي ندارد كه وابسته به درآمدهاي ارزي باشد. من يقين دارم در حال حاضر صادرات ايران از مرز صد ميليارد دلار در سال عبور كرده است ولي چون سياست‌هاي اقتصادي دولت در جهت جذب اين ارز به قيمت يارانه‌اي است و چون خيلي از اين ارزها به‌صورت قاچاق وارد بازار مي‌شود، همين ارزها تا الان توانسته است به ما تثبيت قيمت دلار را بدهد. اين موضوع به ايران اجازه داده است با وجود اينكه تا سه هفته قبل كه اقتصاد ايران مي‌رفت تا به لبه پرتگاه جنگ ميان ايران و امريكا برسد اما سقوط نكرد و هيچ واكنش منفي در برابر قيمت دلار از خود نشان نداد. من معتقد هستم اين حادثه كه هم دست بانك مركزي در كار بود و هم مكانيسم‌هاي بازار به آن كمك كرد نقش بسيار مهمي در تغيير سياست‌هاي امريكا داشته است.
اختلاف ايران و امريكا در موضوع مذاكره بيشتر اقتصادي است يا سياسي؟
اساس مشكل ايران و امريكا ريشه اقتصادي دارد. امريكايي‌ها وقتي نااميد شوند از اينكه در ايران تلاطم اقتصادي و اجتماعي ايجاد كنند حاضر به مذاكره مي‌شوند بنابراين وقتي آنها متوجه شدند كه تهديد ايران به جنگ و فرستادن ناو هواپيمابر به خليج‌فارس منجر به افزايش دلار نشد، حالا حاضر به مذاكره شدند. آنها متوجه شدند كه ما حتي هنگامي كه به كف اقتصاد رسيديم و از اين بدتر نخواهد شد اما حاضر به مذاكره نشديم براي همين امروز چنين پيشنهادي را مي‌دهند.
به هر حال ايران چه پاسخي به اين پيام امريكا بدهد؟
ما در صورتي وارد مذاكره با امريكا خواهيم شد كه اين كشور به برجام بازگردد. فراموش نكنيد كه امريكا با همه دنيا درافتاده است و هيچ دليلي ندارد كه ايران اولين كشوري باشد كه در مقابل امريكا كوتاه بيايد. من مخالف اين موضوع هستم. معتقدم اگر امريكايي‌ها به برجام بازگردند همچنان مي‌شود مذاكره كرد چنانكه ما بر سر ميز مذاكره بوديم. اين ما نبوديم كه ميز مذاكره را ترك كرديم، امريكايي‌ها بودند كه مذاكره را ترك و سعي كردند اوضاع را به هم بزنند. تلاش كردند در ايران بي‌ثباتي ايجاد كنند.
هرگاه ما به لحاظ اقتصادي ضعيف و شكننده شويم، امريكا دوباره اين كار را خواهد كرد. ايالات متحده هرگز دوست ايران نخواهد شد. بنابراين ما بايد از يك موضع برابر و با ايجاد موازنه اقتصادي از طريق يك اقتصاد نيرومند، از طريق انسجام ملي و مقتدرانه بر ميز مذاكره با امريكا حاضر شويم. مبناي ما بايد برجام باشد. در چارچوب برجام مي‌توان راجع به همه مسائل گفت‌وگو كرد. مگر ايران پيش‌تر در خصوص حضور خود در منطقه با اتحاديه اروپا مذاكره نمي‌كرد؟ مگر ما حاضر نبوديم در چارچوب برجام براي تمديد آن مذاكره كنيم؟ مگر برنامه موشكي خود را به 2000 هزار كيلومتر و كمتر محدود نكرديم؟ همه اين موارد را مي‌توانستيم در چارچوب برجام انجام دهيم. منتها امريكا به دنبال مصالحه با ايران نبود، دنبال اين بود كه ايران را به زانو دربياورد و هم 500 ميليارد دلار اعراب را تخليه كند. به هدف دومي خود رسيده است اما به هدف اولي يعني به زانو در آوردن ايران نرسيد.
اگر شينزو آبه به ايران بيايد به معناي اين است كه امريكايي‌ها آماده گفت‌وگوهاي مستقيم هستند. چون دولت ژاپن يكي از توابع دولت امريكا است و دولت مستقلي در سياست خارجي نيست؛ موضوعي كه ترامپ آن را اعلام كرده است.
پس ايران همچنان براي مذاكره شرط حضور امريكا در برجام را دارد؟
ايران به كف شكنندگي اقتصاد خود رسيد و از اين شكننده‌تر نمي‌شود. براي امريكايي‌ها حداقل طي سه هفته گذشته اين ثابت شده است و به اين ترتيب امريكايي‌ها نااميد شده‌اند از اينكه در ايران ايجاد بي‌ثباتي يا ضعف بيشتري را تحميل كنند. ما هم از فصل تورم‌زاي خود يعني بهار 98 در حال خروج هستيم. من معتقد هستم ايران به راحتي مي‌تواند تحريم‌ها را دور بزند و بر آن غلبه كند بنابراين دليل ندارد به امريكا امتيازي بيش از آنكه در برجام داده است، بدهد.
منبع: روزنامه اعتماد