حامد فوقانی
کار سخت‌تر شده؛ با اینکه انتظار می‌رفت همه‌‌چیز روی روال افتاده باشد اما حاشیه‌ها و کار سخت 2 سال گذشته، وضعیت را اکنون تا حدی پیچیده کرده است. اغلب، حواشی از بیرون ایجاد شده‌اند؛ آن هم درست بعد از انجام چند اقدام مثبت. قضیه از این قرار است که طی 2سال گذشته عده‌ای برای منافع خودشان، هر چند وقت یک‌بار شورای شهر یک‌دست تهران را هدف قرار‌داده‌اند تا شیرینی یک‌کار درست، زیر زبان شهروندان حس نشود. آنها یا خود برای اعضای شورا داستان ساخته‌اند یا به ماجرایی پرداخته‌اند که با ارتباط و بی‌ارتباط، عملکرد مدیریت شهری پایتخت کشور زیر سؤال برود. اعضای شورای پنجم شهر تهران، برخی اوقات چنان در عمق طرح یا لایحه‌ای فرو‌رفته‌اند که از جریان‌سازی، غافل شده‌اند. شاید به همین‌خاطر محسن هاشمی‌رفسنجانی با همه سیاست‌های ذاتی و کسب‌کرده‌اش، نمره کامل به عملکرد شورای شهر طی 2سال گذشته نمی‌دهد و در مصاحبه‌ای نمره 15 را در کارنامه جمعی مدیریت شهری درج می‌کند. او در قامت ریاست شورای شهر تهران، تاکنون شیوه تعاملی را در پیش گرفته است. هاشمی خوش برخورد جواب مخاطب را می‌دهد. دفتر محل کارش را در بالاترین طبقه ساختمان بهشت، مستقر نکرده؛ می‌گوید دلیلش این است که اگر شهروندی کار واجب داشت، اگر جوانی شانسش را برای ارائه یک ایده، با حضور مستقیم امتحان کرده بود و اگر ماجرای خاصی در طبقه همکف در حال رخ دادن بود، در جریان کار قرار بگیرد. شاید پسر آیت‌الله با زیرکی پاسخ خبرنگاری را داده باشد، اما او را بی‌جواب نگذاشته است. آقای رئیس گاهی از کوره هم در‌رفته و قصد ترک جلسه علنی شورا را داشته اما با همان صدای خش‌دارش، خیلی زود دلیلش را عنوان کرده. محسن هاشمی حتی صادقانه دلایلش را در مخالفت با یک‌طرح هم گفته است. با او همین چند روز پیش و بعد از انتخاب هیأت رئیسه شورای شهر تهران برای سال سوم، درباره عملکرد 2سال گذشته و تغییر نگرش مدیریت شهری گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید. گفت‌وگو با هاشمی در گوشه‌ای از صحن شورای شهر تهران رقم خورد.
اگر بخواهید خیلی خلاصه عملکرد شورای پنجم را طی ۲سال گذشته بیان کنید چه می‌گویید؟
عملکرد شورای پنجم در یک جمله تلاش در جهت شفاف و کم‌هزینه کردن اداره شهر بوده و در این مسیر دستاوردهای مناسبی هم داشته‌ایم، هرچند در برخی اهداف دیگر نظیر توسعه حمل‌ونقل عمومی شاید به انتظارات مردم نتوانسته‌ایم عمل کنیم. شما پیش از این هم چندین بار از تجربه‌های خود در زمینه توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی به‌خصوص مترو صحبت کرده‌اید. اگر شخصا به‌صورت اجرایی وارد بحث توسعه مترو می‌شدید، چه کاری انجام می‌دادید؟
ببینید زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی در تهران شکل گرفته اما در تجهیز، مشکلاتی وجود دارد. اگر از ظرفیت‌ها به درستی استفاده شود، تعداد سفرهای روزانه با مترو و اتوبوس در پایتخت دست‌کم به 5میلیون و در ادامه به 7میلیون سفر می‌رسد.
اکنون در کمترین حالت هزار واگن مترو نیاز داریم تا وارد چرخه خطوط مترو شوند. ورود اتوبوس‌های نو و اتوبوس‌های برقی، به‌خاطر سن بالای 8سال اغلب اتوبوس‌ها، یک‌ضرورت است. از 9هزار اتوبوسی که تهران لازم دارد باید 6هزار دستگاه برقی باشد و اضافه شود. اما در این بین، تجهیز مترو از همه مهم‌تر است؛ چراکه زیرساخت‌هایش آماده شده و این زیرساخت‌ها به 2هزار تا 3هزار واگن نیاز دارد. این واگن‌ها باید در کارخانجات داخلی ساخته شود. تامین سیستم‌های تهویه، برق‌رسانی مطمئن، نصب پله‌برقی و آسانسور می‌تواند هرچه سریع‌تر تامین شود و به کمک حمل‌ونقل عمومی بیاید. از سوی دیگر دولت هم حاضر به کمک شده و فاینانس را عرضه کرده است. بنابراین ما باید بتوانیم از فاینانس به بهترین شکل استفاده کنیم. اگرچه در شرایط فعلی و تحریم‌ها، بهره از فاینانس سخت است اما باید از این مشکل به شکلی عبور کرد. از ساماندهی 200هزار پارک حاشیه‌ای هم نباید غافل شد. البته مناقصات آن در حال انجام است و قرار شده 15هزار تا 30هزار پارک حاشیه‌ای در فاز نخست ایجاد شود.
چندین بار در صحبت‌های‌تان عنوان کرده‌اید که انتظارات مردم برآورده نشده، می‌شود شفاف‌تر بیان کنید که چرا انتظارات برآورده نشده و اساسا چه باید بشود تا شهروندان احساس رضایت واقعی از عملکرد مدیریت شهری داشته باشند؟
لیست امید با آرایی بی‌سابقه، یعنی حدود سه‌برابر دوره‌های قبل، به پیروزی رسید و این رأی ضمن آنکه نشان‌دهنده حمایت مردم از شورای پنجم بود، حکایتگر انتظارات و مطالبات سنگین از سوی شهروندان بود که باید ما در مدیریت شهری آنها را برآورده می‌کردیم،؛ از تحول در نظام مالی و هزینه‌های اداره شهر تا کاهش معضلات اصلی تهران یعنی ترافیک وآلودگی هوا یا مدیریت آسیب‌های اجتماعی و افزایش تاب‌آوری تهران در برابر سوانح طبیعی مانند زلزله.
طبیعی است که بخش قابل‌توجهی از این انتظارات برآورده نشده است و شرایط اجازه تحقق آنها را نداده و بنابراین شهروندان حق دارند که از مدیریت شهری انتقاد کنند و در جهت تحقق انتظارات خود مطالبه داشته باشند اما به هرحال ما قول‌هایی را به مردم داده بودیم که توانسته‌ایم در این 2سال به آنها عمل کنیم. اگر با دید منصفانه به قضیه نگاه شود شورا و در مجموع مدیریت شهری توانسته در بحث‌هایی مثل جلوگیری از رانت، شفافیت، شهرفروشی و صیانت از باغات و کاهش هزینه‌های شهرداری به خوبی عمل کند. البته مردم توقعاتی در بخش‌های اجرایی داشتند که بیشتر تبلور این موضوع در شورا نیست و شهرداری است. با وجود این، باید موضوعات مورد‌نظر شهروندان را دنبال کنیم؛ مخصوصا درباره کاراتر شدن حمل‌ونقل عمومی.
آیا مدیریت شهری توانسته در شعار کاهش هزینه‌ها موفق عمل کند یا همچنان منابع بسیاری هرز رفته و تلف می‌شود؟
نمی‌توانم بگویم که هم‌اکنون اتلاف هزینه در شهرداری تهران به مرز صفر رسیده است اما می‌توان گفت که طی 2سال گذشته با کنترل هزینه‌ها، جلوی رشد بی‌رویه بودجه شهرداری گرفته شد و با در نظر گرفتن موج تورمی 2سال اخیر حتی می‌توان گفت بودجه شهرداری تهران نسبت به سال95کاهش یافته است، البته هنوز در سطوح مختلف شاهد هزینه‌های غیرضروری و اتلاف بیت‌المال هستیم که با استفاده از بعد نظارتی شورا، سعی در اصلاح آن داریم. یکی از مسائل مطرح شده چابک‌سازی امور در شهرداری بوده اما هنوز مردم از روند کارهای اداری و اقدامات بین دستگاهی رضایت ندارند. چرا؟ آیا از نظر شما نباید هوشمندسازی و الکترونیک شدن کارهاسرعت بیشتری پیدا کند؟
یکی از لوازم چابک‌سازی، اصلاح ساختار منابع انسانی و فرایندهای شهرداری تهران است که به‌تدریج باید با کاهش تعداد معاونت‌ها و حذف پست‌های مدیریتی غیرضروری تقویت شود. حذف قائم‌مقام در مناطق و سازمان‌ها و ادغام 2معاونت برنامه‌ریزی و نیروی انسانی را می‌توان گام‌های ابتدایی چابک‌سازی در نظر گرفت که نیازمند تقویت و سرعت بیشتری است. دست‌اندازهای بسیاری جلوی کار مدیریت شهری فعلی وجود داشته که یکی از مهم‌ترین آنها احضار چند عضو به دادسرا و ابلاغ حکم‌هایی برای آنهاست. آیا پیش از ورود به شورا تصور می‌کردید که چنین سختی‌هایی در مسیر وجود داشته باشد؟ اساسا چرا چنین مسائلی مطرح می‌شود و چه باید کرد؟
در کشور ما که استقلال قوا وجود دارد چنین اتفاقاتی طبیعی است و در مورد دولت، مجلس و سایر دستگاه‌ها نیز می‌افتد. تصور می‌کنم اگر تعامل و ارتباط بهتری با دستگاه قضایی در مدیریت شهری ایجاد شود، جلوی بسیاری از سوءتفاهمات و تشکیل پرونده‌ها گرفته می‌شود هرچند این دست‌اندازها هرگز نباید باعث کاهش سرعت در خدمت و انگیزه ما شود. یکی از اقدامات مدیریت شهری پررنگ کردن نقش زنان در اداره شهر و واگذاری بیش از پیش پست‌های مدیریتی به بانوان بوده. نظر شما چیست؟ آیا در این زمینه موفقیت حاصل شده است؟
واقعیت این است که سهم زنان در مدیریت جامعه ما کمتر از میزان مورد‌انتظار بانوان است. مدیریت شهری حرکت به‌سوی متعادل‌سازی جنسیتی در مدیریت شهرداری را آغاز کرده و با توجه به حضور 30درصدی بانوان در شورای شهر، اعضای شورا نیز این حرکت را حمایت و پیگیری می‌کنند که شاهد بخشی از نتایج مثبت آن هستیم. یکی از موضوعات مطرح برای رسانه‌ها به جلسات هم‌اندیشی بین اعضای شورا مربوط می‌شود. آیا درست است که تصمیمات اصلی در این جلسات گرفته می‌شود اما اطلاع‌رسانی درستی صورت نمی‌گیرد؟
این موضوع بارها توضیح داده شده است. هیچ تصمیمی در جلسات هم‌اندیشی گرفته نمی‌شود و تنها در جهت صرفه‌جویی در وقت شورا، بخشی از مباحث و تبادل‌نظرات در جلسات هم‌اندیشی صورت می‌گیرد و در بسیاری از مواقع نظر و رأی اعضا در صحن علنی با جلسه هم‌اندیشی که ساعتی قبل از آن برگزار شده، تفاوت دارد که حاصل بحث‌های گوناگون است. شما ریاست مجمع مشورتی روسای شوراهای اسلامی کلانشهرها و مراکز استان‌ها را هم برعهده دارید. خروجی برگزاری اجلاس مجمع تاکنون چه بوده و وجود مجمع چه مزایایی دارد؟
این نشست‌ها که به‌صورت فصلی انجام می‌شود نقش مؤثری در افزایش انسجام، همگرایی و هم‌افزایی مدیریت شهری در کلانشهرها و مراکز استان‌ها دارد چون اغلب مشکلات شهرداری‌ها در مراکز استان مشترک است و می‌توان با استفاده از خرد و توان‌جمعی، راه‌حل‌های مناسب‌تری را برای مشکلات پیدا کرد. چه تعداد از تذکرات شورا به شهرداری با پاسخ قانع‌کننده همراه می‌شود؟ لطفا برای‌مان درصد و رقم اعلام کنید؟
نمی‌شود به سادگی درصدی را تعیین کرد اما برآورد من از نظرات و بازخورد مطالب همکارانم در شورا اینگونه است که از نیمی از پاسخ‌های شهرداری قانع نمی‌شوند. آیا به‌نظرتان شهر از نظر نگهداشت دچار مشکلات جدی نشده یا کار با همان شکل گذشته در حال انجام است؟
به‌نظر می‌رسد اخیرا مقداری افت کیفی در نگهداشت شهر وجود دارد که ممکن است ناشی از کمبود نقدینگی و مطالبات پیمانکاران یا عدم‌نظارت مؤثر بر عملکرد آنان باشد. به هرحال مسئله نگهداشت شهر و خدمات‌شهری همواره وظیفه اصلی شهرداری است و باید به‌عنوان یک اولویت دائمی برای شهردار تهران و مدیران ارشد شهری مطرح باشد. اگر از سوی مدیران عالی شهرداری به این موضوع توجه لازم نشود طبیعی است که در لایه‌های پایین‌تر شاهد اهمال و سستی به‌دلایل گوناگون خواهیم بود. انتخابات شورایاری‌ها فراتر از حد انتظار انجام شد. چقدر تلاش خواهد شد تا شورایاری‌ها قانونی شوند؟
بازرسی کل کشور نسبت به برگزاری انتخابات شورایاری‌ها یک اشکال قانونی داشت که به‌نظر می‌رسد درست هم باشد و این خلأ باید با ارسال لایحه از سوی دولت، شورای‌عالی استان‌ها یا طرح توسط مجلس برطرف شود اما مشابه دوره‌های گذشته نباید این اشکال موجب انحلال نهاد شورای محله می‌شد که خوشبختانه با مساعدت دولت محترم، توسط رئیس‌جمهور، معاون اول و وزیر کشور، انتخابات برگزار شد و با وجود شرایط کلی مشکلات اقتصادی و ناامیدی و موج منفی موجود در جامعه، به‌دلیل تأیید صلاحیت حداکثری و 99 درصدی داوطلبان و پیگیری‌های معاونت اجتماعی شهرداری تهران انتخابات به خوبی برگزار شد اما باید مسیر تدوین و تصویب قانون شورایاری‌ها پیگیری شود تا برای دوره بعد این مشکلات به‌وجود نیاید. شورای شهر چقدر از ظرفیت شورایاری‌ها طی ۲سال آینده بهره خواهد‌برد؟ به‌ویژه در زمینه دریافت ایده و طرح و نظارت بر اجرای کارها؛ با توجه به اینکه گزارش‌دهی شورایاران در صحن شورا متوقف شده است.
یکی از راهبردهای شورای پنجم محله‌محوری است و در چارچوب این راهبرد شورایاری‌ها می‌توانند نقش مؤثری در فعالیت‌های مدیریت شهری داشته باشند، شورای محله باید ایده‌ها و نظرات خود را به‌صورت مدون با شهرداری‌های نواحی و همچنین ستاد شورایاری‌ها و کمیسیون‌های تخصصی شورا در میان بگذارد تا بتوان حمایت لازم را از آن به‌عمل آورد. یکی از انتظارات از شورای پنجم پرداخت بدهی‌های مربوط به سنوات گذشته است. تاکنون چقدر از بدهی‌ها پرداخت شده و چقدر باقی‌مانده است؟ طلبکاران چقدر می‌توانند امید به دریافت مطالبات خود طی ۲سال آینده داشته باشند؟
بدهی‌های انباشته یکی از مشکلات جدی مالی شهرداری تهران است که به دلیل کاهش منابع مالی ناشی از رکود در صنعت ساختمان، موجب بروز اختلال در برخی فعالیت‌ها شد. در ابتدا مدل درستی برای پرداخت مطالبات معوق پیمانکاران پیش‌بینی نشده بود و همین موضوع موجب بروز نارضایتی‌ها واعتراضاتی شد اما به‌تدریج با استفاده از مدل پارتو و تقسیم بدهی‌ها به بدهی‌های خرد و قابل پرداخت و بدهی‌های کلان و نیازمند استمهال و تهاتر، بخش قابل‌توجهی از مطالبات معوقه پیمانکاران خرد پرداخت شد و در حال پرداخت است. در حوزه بدهی‌های کلان نیز باید از ابزارهایی نظیر تهاتر، جذب تسهیلات بانکی و استمهال برای تسویه بدهی‌های کلان استفاده شود.
در مجموع چه نمره‌ای به عملکرد شورای پنجم شهر تهران می‌دهید؟
به‌نظرم شورای پنجم عملکردی قابل‌قبول داشته است هرچند انتقاداتی نسبت به عملکرد مدیریت شهری وجود دارد و نمره 15 را به 2 سال نخست شورا می‌دهم. طی ۲سال اخیر چه اقدامی صورت گرفته که شما را تحت‌تأثیر قرار داده است؟
حضور و مطالبه‌گری افکارعمومی، خبرنگاران و شهروندان باعث شده تا یک مسئول به‌معنای واقعی در برابر پرسش و سؤال و مطالبات قرار بگیرد و این نظارت دائمی موجب تقویت رابطه با مردم و حساسیت نسبت به وظایفمان شده است. به‌عنوان یک شهروند به‌نظرتان اولویت شهر تهران چیست؟
اولویت شهرتهران، توسعه و تجهیز سیستم حمل‌ونقل عمومی است. 93 درصد شهروندان ترافیک وآلودگی هوا را 2 معضل اصلی شهر می‌دانند و تنها راه اصولی کاهش این دو معضل، توسعه‌وتجهیز سیستم حمل‌ونقل عمومی است که باید از زیرساخت‌های مناسب حمل‌ونقل عمومی که ایجاد شده استفاده شود. اگر بخواهید در تهران گشت‌و‌گذار کنید کجا را با خانواده انتخاب می‌کنید؟
البته کمتر فرصت گشت‌و‌گذار به همراه خانواده پیش می‌آید اما سعی می‌کنم ضمن بازدید از محلات مختلف شهر و گفت‌وگو با شهروندان از برنامه فرهنگی و هنری استفاده کنم. در‌ماه گذشته فرصت حضور پیاده در محله پارک‌شهر و بازدید از تئاتر قدیمی سنگلج پیش آمد و بازدید از موزه و خانه‌موزه‌ها و خانه هنرهای مختلف مانند خانه خوشنویسان یا خانه موسیقی هم تجربه‌های خوبی بود که در خدمت اهالی فرهنگ‌وهنر بودم. در منطقه بهشت‌زهرا و مرقد امام نیز برای زیارت قبر آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی و شهدا و امام‌خمینی تردد بیشتری دارم. هفته قبل نیز ضمن بازدید پیاده از بازار و محله تجریش از برنامه سینما آستارا استفاده کردم و اتفاقا اخیرا با مراجعات زیادی از سوی شهروندان، کسبه و ساکنین محل مواجه شدم که نسبت به نظافت، عدم‌ساماندهی دستفروشان و بی‌نظمی این منطقه اعتراض داشتند. و اما نظرتان در مورد زیست شبانه... .
در این مورد نظراتم را به‌صورت شفاف در مصاحبه‌ها منتشر کردم. تصور نادرستی که در رسانه‌ها فرض شده بود، این بود که طرحی در مورد زیست‌شبانه وجود دارد و افرادی در شورا و مراکز دیگر با آن موافق یا مخالفند، درحالی‌که شورا شهرداری را الزام به تدوین طرح زیست‌شبانه کرده است و هنوز لایحه‌ای توسط شهرداری به شورا ارسال نشده که بتوان در مورد آن نظر داد. سال‌هاست که فریاد مدیریت واحد شهری سر داده می‌شود اما هنوز این امر محقق نشده. آیا قرار نیست دولت و مجلس دست از تصدی‌گری بردارند و به نفع شهر و شهروندان ۲۳وظیفه را به مدیریت شهری واگذار کنند؟
البته حدود یک‌سوم وظایف مصرح در قانون به شورا تفویض شده است اما برای دو‌سوم باقی‌مانده که حوزه‌های انرژی، آموزش، سلامت، ترافیک و انتظامی را شامل می‌شود، تفویض انجام نشده است.
به‌نظر شما آیا در همچنان به همان پاشنه پیشین می‌چرخد و سعی بر تحدید شوراهاست؟
در واگذاری 16 محور باقی‌مانده از اختیارات و وظایف شوراهای شهر، موانعی وجود دارد که بخشی از آنها ساختاری و بخشی زیرساختی و بخشی فرایندی است که نیازمند مصوبات قانونی، اقدامات اجرایی و همراهی همه قوا و دستگاه‌های مرتبط است که شاید در شرایط فعلی و بحران‌های ناشی از تحریم و تهدیدهای خارجی، در اولویت مجلس و دولت نباشد اما ما اعتقاد داریم که تفویض این اختیارات بار و مسئولیت دولت و به تبع آن مجلس را کاهش می‌دهد و در جهت مصالح کشور است. آیا مجلس و کمیسیون اقتصادی‌اش با اصلاح لایحه مالیات بر ارزش افزوده و اعمال نظر شوراها و مرکز پژوهش‌های مجلس موافق شده است؟
خوشبختانه با رایزنی‌های صورت‌گرفته، از تصویب متن سابق لایحه ارزش افزوده که موجب واریز شدن سهم شهرداری‌ها به خزانه بود، جلوگیری به عمل آمد و این لایحه باید مجددا مسیر قانونی را از کمیسیون تخصصی در مجلس شورای اسلامی طی کند که امیدواریم در این مسیر، اصلاحات آن انجام شود.
منبع: روزنامه همشهری