مسلم تهوری: ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یکی از مهمترین و صدالبته تلخ‌ترین مقاطع تاریخ معاصر ایران است. دولت ملی دکتر محمد مصدق پس از ۲۸ ماه به واسطه کودتای انگلیسی ـ آمریکایی ساقط شد. از ۲۸ مرداد ۳۲ تاکنون عللی که باعث سقوط دولت مصدق شد محل مناقشه و جدل‌های فراوانی بوده است، از این رو می‌توان عوامل مختلفی را برشمرد که باعث و بانی سرنگونی دولت مصدق شد. جدای از همکاری دول انگلیس و آمریکا و همراهی دربار دلایل داخلی نیز در جای خود حائز اهمیت است. موارد مذکور محل مناقشه فراوانی است و موافقان و مخالفانی جدی دارد؛ از این‌رو چهار سوال مشخص پیرامون این رویداد تاریخی و تأثیرات آن بر حوزه سیاست خارجی زمان کنونی با کارشناسان ازجمله علی جمالی عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران در میان گذاشتیم.
واقعه ۲۸ مرداد کودتا بود؟
کودتا تعریفش مشخص است. کودتا استفاده از نیروی غیرسیاسی مثل نیروی نظامی برای ساقط کردن دولت مستقر است. اگر با این تعریف به داستان بنگریم بله کودتا انجام شده، ولی اگر روال قانونی را طی می‌کرد، آیا بر اساس چهارچوب‌های قانونی استیضاح دولت مصدق امکان داشت؟ بله این امکان وجود داشت. می‌توانستند از راهکار‌های قانونی استفاده کنند و مصدق را عزل کنند، ولی با توجه به تعریف فوق در ۲۸ مرداد کودتا اتفاق افتاد. اما این تمام ماجرا نیست. نکته‌ای که نباید مغفول بماند این است که موضوعات تاریخی را باید در همان زمان بررسی کرد. رفتار‌های مصدق در رابطه با شاه رفتار قانونی نبوده و از حدود اختیاراتش خارج می‌شده و در پوزیشن رهبری یک جنبش اجتماعی قرار می‌گرفته است. بر اساس قانون مشروطه اغلب کار‌های مصدق رفتار‌های غیر قانونی بوده و اتفاقا طرف مقابل در ظاهر رفتارش قانونی بوده است. کنار رفتن مصدق و تمایل مجلس به قوام در ۳۰ تیر کاملا روال قانونی را طی می‌کند، ولی در واقع آقای مصدق و کاشانی شورش سیاسی علیه دولت مستقر انجام می‌دهند.
رویکردی وجود دارد مبنی بر اینکه دکتر مصدق روز ۲۸ مرداد هیچ مقاومتی نکرد چرا که بدون درآمد نفتی اداره مملکت با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده بود لذا تصمیم گرفت با برکناری برای همیشه تاریخ قهرمان ملی باقی بماند. نظر شما در این باره چیست؟
اینکه مصدق می‌خواسته قهرمان ملی باشد و به همین سبب در برابر کودتاچیان مقاومت نکرده را قبول ندارم. مصدق همیشه روی بدنه اجتماعی حساب می‌کرده تا حدی که به بدنه اجتماعی بیش از نیرو‌های سیاسی اهمیت می‌داده و من نشانه‌ای نمی‌بینم که کار را رها کرده باشد، اما احتمالا غافلگیر شده و فرصت عکس‌العمل نداشته است.
آیا حافظه تاریخی مردم ایران از واقعه ۲۸ مرداد تأثیری در روابط ایران و آمریکا گذاشته است؟
جریان کودتا حتما تأثیر دارد. نگاه تاریخی از ۲۸ مرداد در ذهن فعالان سیاسی در ایران چنین شکل گرفته که آمریکا برای اهداف منافع خودش دست به کودتا می‌زند این اتفاق فقط در ایران نمی‌افتند در کشور‌های دیگر هم در دهه ۳۰ و ۴۰ میلادی صورت گرفته است. در حافظه عمومی ایرانی‌ها این شکل گرفته که غربی‌ها حاضرند برای منافع خودشان دست به هر کاری بزنند. اتفاق ۱۳ آبان ۵۸ که سنگ بنای شرایط امروز روابط ایران و آمریکا است بی تردید یکی از دلایل اصلی‌اش همان اتفاق ۲۸ مرداد است.
منبع: دیدارنیوز