احمد نقیب زاده، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران
بالاخره جو بایدن بر صندلی ریاست جمهوری آمریکا نشست و دوران پردردسر و پرحاشیه دونالد ترامپ به اتمام رسید. حالا فصل تازه‌ای پیش روی ایران و آمریکا است. فصلی که بدون شک قرار نیست در آن معجزه‌ای در ارتباط با تنش‌ها رخ دهد اما فرم بسیاری از مسائل در قیاس با دولت دونالد ترامپ تغییر خواهد کرد. کمااینکه جو بایدن در همان ایام فعالیت‌های تبلیغاتی پالس‌هایی در ارتباط با این فصل تازه از خود نشان داد؛ وعده‌هایی در ارتباط با بازگشت به برجام و البته انتقادات تندی از سیاستهای فاشیستی دونالد ترامپ و اصرار او برای تنش‌زایی با بسیاری از کشورها از جمله ایران.
او بارها در ماه‌های منتهی به انتخابات در بحث‌ها و سخنرانی‌های مختلف خود درباره تجدیدنظر در شیوه برخورد آمریکا با توافق هسته‌ای با ایران سخن گفت و تلویحا و صراحتا عنوان کرده است که اگر به ریاست جمهوری آمریکا برسد به برجام بازخواهد گشت. البته در ارتباط با این مسئله نیازی به توضیح نیست که سیاست‌هاى کلى ایالات متحده آمریکا و دولت مستقر در کاخ سفید در قبال ایران یکسان است کمااینکه رویه سیاست خارجی جمهورى اسلامى در قبال آمریکا بر یک مدار ثابت است خواه دولت اصلاح‌طلب بر سرکار باشد یا اصولگرا.
اما در این بین برخی از موارد تفاوت دارد به عنوان مثال در روشن‌ترین مثال در شرایط فعلی باید به موضوع توافق هسته‌ای دقت کرد. در شرایط دولت اصولگرا و دولت جمهوری‌خواه در آمریکا سطح تنش در بالاترین میزان و سطح تعامل و مدارا در کمترین شکل است. نمونه موثق انعقاد توافق برجام است. توافق هسته‌ای یا موسوم به برجام بین دولت روحانی و دولت باراک اوباما در زمانی امضا شد که بایدن دستیار و معاون اول رئیس‌جمهور بود و در ایام تبلیغات خود بر این مساله به عنوان دستاورد دولتی که در آن معاون اول بوده تاکید می‌کرد. پس نمی‌توان به این مقوله صفر و صدی نگاه کرد. با این وجود سوال اصلی در شرایط فعلی این است که دولت بایدن چقدر درباره موضوع تحریم‌ها تحت تاثیر بازگشت به برجام و موارد دیگر از قبیل سیاستهای منطقه‌ای و موشکی متفاوت رفتار خواهد کرد؟
1 برجام
بایدن در ایام انتخابات تاکید کرد که به برجام باز می‌گردد اما از هر دو طرف اما و اگرهایی در این ارتباط وجود دارد. برخی چهره‌های آمریکایی می‌گویند بدون پیش‌شرط و مذاکره بازگشت دولت آمریکا حتی دولت دموکرات بایدن به برجام ممکن نیست. در داخل نیز عده‌ای از چهره‌ها که برخی نمایندگان مجلس یازدهم نیز در آن دیده می‌شوند تاکید دارند که بازگشت بایدن منجر به توقف گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای ایران نمی‌شود. بهترین حالت ممکن این است که بایدن بدون پیش‌شرط دولت آمریکا را به بازگشت به برجام هدایت کند اما برخی دیدگاه‌ها نیز وجود دارد که می‌گویند در کوتاه‌مدت و به آسانی برجام به وضع سابق برنخواهد گشت چراکه مدت زمان گذشته تغییرات زیادی را در بین دو کشور ایجاد و فضای تعامل حاصل از برجام را عوض کرده است. خروج از توافق در دولت پیشین اوضاع را پیچیده کرده است. او تحریم‌های همه‌جانبه گسترده‌ای را اعمال کرده و وضعیت دولت بایدن در شرایط فعلی بسیار سخت است و دو کشور نیاز دارند تمام این مسائل تحریم‌ها و تحولات را بررسی کنند، به آرامی به سوی تعامل گام بردارند و برجام را احیاء کنند اما به طور قاطع نمی‌شود گفت که در زمان کوتاه به نتیجه برسند یا خیر اما نکته اصلی در این‌باره این است که با دولت بایدن امید از برجام قطع نمی‌شود و اتفاقا حالا برخلاف دولت ترامپ امید به احیاء برجام بسیار بیشتر از فراموشی و نابودی آن است اگرچه ممکن است در این مسیر گفت‌وگوهای رسمی و غیررسمی نیز نیاز باشد. طبیعی است که این اصل امکان احیاء برجام برای ایران اتفاق بسیار مهمی است چراکه در گام اول تحت تاثیر این مسئله ایران می‌تواند نفت خود را بفروشد و درآمد داشته باشد و گشایش اقتصادی بر درآمدهای کشور بر زندگی مردم تاثیر می‌گذارد.
2 سیاستهای موشکی
پیش‌بینی می‌شود که در دور جدید ریاست‌جمهوری آمریکا بحث موشک‌ها عمده‌ترین بحث باشد هر اندازه به موضوع برجام امیدوار باشیم باید به مسئله برخورد دولت بایدن با سیاستهای موشکی و منطقه‌ای ایران با دید منطقی نگاه کنیم. روشن است که نه دولت بایدن و نه جمهوری اسلامی در قبال سیاستهای موشکی ایران کوتاه نمی‌آیند.
ایران این موضوع را حق خود می‌داند و در سند برجام نیز قید کرده است در مقابل دولت بایدن حتی اگر بر فرض محال خودش هم بخواهد مقابل چنین مسائلی کوتاه بیاید با فشارهایی از پشت پرده روبه‌رو می‌شود که ایران نباید موشک داشته باشد. احتمالا دولت دموکرات بایدن برای مذاکرات جدیدی پیش‌قدم می‌شود اما این که این مذاکرات به چه نقطه‌ای برسد و بتواند چه میزان از تنش‌هایی به عمر 4 دهه در روابط تهران و واشنگتن را کاهش دهد، به مقدار زیادی به ایران و تصمیمات جمهوری اسلامی بستگی دارد. یعنی ایران بر سر مسئله هسته‌ای برای بازگشت آمریکا به برجام و بازگشت ایران به سطح تعهدات پیشین خود توافق می‌کند و به غنی‌سازی با درصد پایین بازگردد ولی در مورد مباحث موشکی ایران کوتاه نمی‌آید و احتمالا این مسئله محل اختلاف باقی می‌ماند. لذا در حوزه «سیاستهای موشکی» و «سیاستهای منطقه‌ای» نه ایران کوتاه می‌آید نه آمریکا. پس شاهد تداوم سطح تنش‌ها در خصوص این دو حوزه در عین کاهش سطح تنش‌ها درباره سیاستهای هسته‌ای ذیل سایه امید به احیاء برجام هستیم.
3 سیاستهای منطقه‌ای
قرار نبوده و نیست که با دولت بایدن سیاستهای منطقه‌ای ایران مورد توافق ایران قرار بگیرد اما بدون شک بسیاری از تنش‌ها کاهش می‌یابد و این تاثیر بر ایران نیز موثر است. در گام اول بسیاری از معادلات منطقه در ارتباط با اعراب رنگ خود را کمرنگ‌تر می‌کند چراکه به قوت ارتباط دولت ترامپ با این کشورها بسیاری از یکه‌تازی‌های این کشورها رخ داده بود. حالا فشار ترامپ بر کشورهای عربی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل از بین می‌رود. کشورهای عربی که پیش از این به شدت وابسته به دولت ترامپ بودند حالا با کاهش این وابستگی برخی از رفتارهای خود را تغییر می‌دهند چراکه می‌دانند جو بایدن در دولت جدید آمریکا سیاستهای منطقه‌ای دولت اوباما را با اندکی تغییر دنبال می‌کند و این وضعیت باعث می‌شود که این کشورها از وضعیت تهاجمی علیه ایران خارج شوند چراکه دیگر قدرت سابق را برای عرض اندام نخواهند داشت.
4 اروپا و ارتباطات اقتصادی
به نظر می‌رسد ذیل بازگشت دولت آمریکا به برجام – که وعده آن جدی داده شده است- تاثیرات کوچکی در تسهیل ارتباط ایران با اروپا رخ دهد. تاثیراتی که می‌تواند برای ایران مفید باشد و حداقل ما از این حالت خفقان و فشار اقتصادی زیر سایه تهدید اروپا توسط آمریکا دور شویم. این مسئله یکی از گره‌های فعلی بین تهران و واشنگتن را باز می‌کند.
گره‌ای که ناشی از خروج آمریکا از برجام بود و دست‌اندازها و تیرگی‌های بسیاری را در روابط بین دو کشور ایجاد کرد. حال با بازگشت بایدن به برجام در سطحی هرچند محدود این تنش‌ها کاهش می‌یابد.
اگر دولت بایدن این کار را انجام دهد بسیار به نفع ایران خواهد بود چرا که ایران می‌تواند از بسیاری از ارتباطات اقتصادی با اروپا منفعت ببرد به شرطی که در داخل به دست خودمان برای خودمان مشکلاتی از قبیل خروج از ان.پی.تی یا اف .ای.تی.اف را ایجاد نکنیم. در کنار این مسائل بدون شک چالش‌های پیشین از قبیل مسائل حقوق بشری تداوم دارد اما به هر حال مسئله برجام به اندازه‌ای در شرایط فعلی در ارتباط با معیشت مردم مهم است که باید بر آن تمرکز کرد. رویکرد سیاست خارجی در این شرایط باید احیاء برجام برای استفاده از منافع آن با کمترین هزینه برای ایران باشد چرا که این منافع می‌تواند تنگناهای معیشتی فعلی را به شدت از وضعیت بغرنج فعلی خارج کند. در این مسیر رفتارهای تنش‌زای ایران می‌تواند دستیابی به این منافع را با دست‌انداز روبه‌رو کند.
منبع: روزنامه سازندگی