احمد نقیب‌زاده
عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران
الزامات سیاست خارجی با الزامات سیاست داخلی در اغلب مواقع در تعارض هستند. اقتضای سیاست خارجی تصمیم‌گریزی متمرکز است تا از کارآمدی لازم برخوردار باشد. انگیزه‌ی اولیه و مهم تغییرات اخیر در عربستان سعودی از زمان آمدن محمد‌بن‌سلمان تا امروز به همین الزامات سیاست خارجی مربوط است. همانطور که در ترکیه نیز با برچیده شدن بساط دموکراسی شاهد این موضوع بودیم. اردوغان نیز با متمرکز کردن قدرت در دستان خود میخواهد کشورش در حوزه بین‌المللی و منطقهای کار آمد باشد.
اگر قرار بود مدرنیته با چند فرمان و بخشنامه عملی شود جوامع دیگر این اقدامات را انجام میدادند. جامعه‌ی عربستان طبیعتا با صدور این فرامین مدرن نخواهد شد ولی متمرکز میشود و از حالت بستهای که در گذشته در آن بوده خارج خواهد شد و رضایت نسبی در جامعه، به خصوص در میان جوانان حاصل میشود. جامعه‌ی عربستان خصوصیات جامعه‌ی ایران را ندارد و حاکمان آن نمیتوانند مثل دوره‌ی رضا شاه دست به انجام تغییرات بزنند. مقامات عربستان در پی آن هستند تا نظام قبیلهای خود ر ا حفظ کنند، البته این موضوع مستلزم آن است که قدری جابه‌جایی در پایگاه اجتماعی صورت گیرد. باید برای نیل به این هدف این خاستگاه از رؤسای قبایل به یک طبقه‌ی متوسط جدید انتقال داده شود و از سوی دیگر برای آنکه در بند بسیاری از سنتهای پوسیده نباشند برخی موضوعات را مثل رانندگی زنان آزاد کرده‌اند. در نتیجه نوعی سلطانیسم درحال رخ دادن است. در حقیقت یک روند تغییر فئودالیسم به سلطانیسم درحال شکل گرفتن است. در گذشته قبایل در عربستان بسیار قدرتمند بوده و در انتخاب پادشاه هم بسیار دخیل بودند؛ این وضعیت از بین خواهد رفت و قدرت در دربار متمرکز خواهد شد و در آن صورت کارهای زیادی را در خاورمیانه می‌تواند انجام دهد و شاید تا حدی این شکستهای پی‌درپی در یمن را جبران کند. بنابراین ما نباید فراموش کنیم که انگیزه‌ی اصلی این تغییرات برطرف کردن چالشهایی است که در سیاست خارجی این کشور مثل حضور در یمن و سوریه وجود دارد.
این سیاست خارجی مستلزم آن است که تصمیم‌گیری متمرکز داشته باشد، بنابراین میتوان گفت که عربستان قادر خواهد بود با تغییر در ساختار ارتش، نقش مهم‌تری را در منطقه ایفا کند چراکه ارتش کنونی یک ارتش قبیلهای است و این ارتش تا بازسازی سالها فاصله دارد و اکنون افرادی از عربستان برای دوره دیدن به پاکستان اعزام میشوند. در این صورت نقش عربستان پررنگ‌تر از گذشته خواهد بود.
باید به این نکته توجه داشت که عامل اصلی تغییر در ارتش عربستان، شکستهای این کشور در یمن بوده است اگر این کار نیز صورت بگیرد من فکر نمیکنم که تغییری ناگهانی در معادلات یمن صورت بگیرد چرا که تاکنون اقدام پادشاه عربستان در برکناری فرماندهان ارشد خود بیشتر یک تغییر سیاسی بوده است تا یک تغییر نظامی. برای ایجاد تغییرات نظامی زمان بیشتری لازم است و باید در ساختار و تنظیمات ارتش در عربستان تحولاتی رخ دهد که در بهترین حالت ممکن است حدود 6 سال طول بکشد، در آن صورت این کشور قادر خواهد بود تا نقش بیشتری ایفا کند بنابراین در کوتاه‌مدت تغییر چندانی در هیچ زمینهای حاصل نخواهد شد.
منبع: روزنامه سازندگی